Mao chết 1976, cuộc biến loạn của Tứ Nhân Ban (Giang Thanh, Trương Xuân Kiều, Diêu Văn Nguyên và Vương Hồng Văn) nổi lên. Đến năm 1978, sau khi Tứ Nhân Ban bị dẹp thì Đặng Tiểu Bình gọi là Bình Nhỏ (Bình lớn là Tập Cận Bình) lên nắm quyền, Bình Nhỏ tuyệt giao nền kinh tế tập trung Cộng Sản với khẩu hiệu “Mèo trắng hay mèo đen không quan trọng, miễn là bắt được chuột”, ý của Bình Nhỏ là không kể tư bản hay cộng sản nếu quốc gia nào có lợi cho Trung Cộng thì giao dịch. Từ đó Bình Nhỏ thay đổi kinh tế tập trung Cộng Sản thời Mao thành Kinh Tế Thị Trường Định Hướng Xã Hội Chủ Nghĩa Đặc Trưng Trung Hoa.

Bình Nhỏ thành lập các Đặc khu kinh tế (SEZ) tại Thẩm Quyến, Chu Hải, Hạ Môn và Sán Đầu để thu hút đầu tư từ các nước tư bản Tây phương. Tăng cường thương mại với các nước Tây Phương đặc biệt là Hoa Kỳ, châu Âu, Nhật Bản, Hồng Kông, Đài Loan…

Gặp lúc Hoa Kỳ nở rộ chính sách “outsourcing” (thuê ngoài) dưới thời cựu Tổng Thống Bill Clinton, kinh tế Trung Cộng lên như “diều gặp gió”. Lợi dụng đại khối nhân công rẻ ở Trung Cộng, hàng ngàn công ty lớn nhỏ của các nước tư bản, đặc biệt là Mỹ nhảy vào đầu tư ở Trung Cộng để kiếm lời. GDP của Trung Cộng nhờ thế cũng tăng hai số mỗi năm. Vài chục năm sau TC trở thành một nước có kinh tế xếp hạng thứ hai trên thế giới chỉ đứng sau Hoa Kỳ.

Tuy kinh tế phát triển nhanh, nhưng chính trị thì còn chậm hơn con rùa đen, vẫn giữ chế độ cai trị man rợ độc tài toàn trị Cộng Sản mà nhân loại đã cho vào thùng rác lịch sử. Dưới chế độ Cộng Sản Tàu, Trung Cộng bỏ tù hàng triệu người Pháp Luân Công ôn hòa, giết hại hàng vạn người bất đồng chính kiến, kể cả Lưu Hiểu Ba được treo giải Nobel Hòa Bình, nhưng nhà cầm quyền Trung Cộng không cho đi nhận giải mà đã giết ông trong tù năm 2017. Không những thế, TC có những chủ trương tàn độc là mổ lấy nội tạng của tù nhân đi bán khắp thế giới và tiêu diệt dân tộc thiểu số người Duy Ngô Nhĩ.
Trung Cộng còn là quán quân đánh cắp sản phẩm trí tuệ của Tây phương đem về phát triển từ đống “ăn cắp” đó để đọ sức với Mỹ! Ép tất cả các công ty vào đầu tư nước ngòai phải chuyển giao bí mật kỹ thuật của công ty cho Trung Cộng.

Sự lớn mạnh của Trung Cộng không hội nhập vào đời sống văn minh nhân loại, trái lạ hung dữ như một cậu bé mới lớn “vai u thịt bắp” lớn mạnh một cách bất thường. Với dã tâm soán đoạt ngôi bá chủ toàn cầu, dẫm đạp lên những điều lệ của Liên Hiệp Quốc, nên bị thế giới Tây Phương hoài nghi tìm cách dìm Trung Cộng xuống.

Cái giá đầu tiên mà Trung Cộng phải trả là dìm kinh tế, không để cho Trung Cộng có tài chánh rũng rĩnh để vung vít cho trò bá đạo.

Bắt đầu năm 2018, Tổng Thống Trump đã ra tay, đến thời Joe Biden (2020-2024) vẫn tiếp tục duy trì mức thuế thời TT Trump, không suy giảm, và cũng không đẩy mạnh tay.

Khi thời đại Trump 2.0 trở lại Tòa Bạch Ốc từ đầu năm 2025, chiến tranh thương mại giữa Mỹ -Trung bùng phát như chúng ta chứng kiến.

Tính đến đầu tháng 5/2025, căng thẳng thương chiến giữa Mỹ và Trung Cộng đang leo thang quá mức tưởng tượng. Với thuế quan cao như thế thì chẳng khác gì sự cấm vận giữa hai nước đang xảy ra. Hai quốc gia có nền kinh tế nhất nhì trên thế giới có thương chiến nó sẽ tác hại nền kinh tế toàn cầu là điều không tránh được.

Tình trạng thương chiến giữ Mỹ-Trung hiện nay:

– Phía Mỹ: Tổng thống Donald Trump đã áp mức thuế lên tới 145% đối với tất cả hàng hóa nhập khẩu từ Trung Cộng (145% gồm 125% thuế đối ứng và 20% thuế bổ sung liên quan đến các vấn đề an ninh quốc gia và chất gây nghiện fentanyl). Một số mặt hàng, như xe điện và thiết bị y tế, có thể bị Mỹ áp thuế lên đến 245%. ​

– Phía Trung Cộng: Nhất quyết trả đũa, Bắc Kinh đã áp thuế 125% đối với tất cả hàng hóa Mỹ, đồng thời thực hiện các biện pháp khác như hạn chế xuất khẩu khoáng sản đất hiếm dùng trong công nghệ cao; Đồng thời đưa nhiều công ty Mỹ vào danh sách hạn chế xuất khẩu sang Trung Cộng.

Dù Tổng thống Trump gần đây đã bày tỏ mong muốn đạt được một “thỏa thuận công bằng” và cho biết mức thuế có thể “giảm đáng kể”; Tuy nhiên, phía Trung Cộng đã phủ nhận việc đang có bất kỳ cuộc đàm phán nào với Mỹ. Bộ Ngoại giao Trung Cộng khẳng định rằng “hiện không có cuộc tham vấn hay đàm phán nào giữa Trung Cộng và Mỹ về vấn đề thuế quan đối ứng”.

Trước tình trạng căng thẳng như vậy, Trung Cộng gần đây dường như đã tạm dừng leo thang trả đũa đối với một số mặt hàng nhập khẩu từ Mỹ, đặc biệt là chip bán dẫn, nhằm tránh làm gián đoạn chuỗi cung ứng kỹ thuật công nghệ tại Trung Cộng.​

Trung Cộng đang ra sức vận động nước Anh, Liên Hợp Châu Âu (EU), Nhật Bản để tìm kiếm sự ủng hộ để đứng lên phản đối các biện pháp thuế quan đối ứng của Tổng Thống Trump.​

Thương chiến xảy ra nó tác động kinh tế cả hai:

Cuộc chiến thuế quan này đang gây thiệt hại cho hai nước Mỹ-Trung. Mỹ đối diện với vật giá hàng hóa nhập khẩu gia tăng tạo nên lạm phát, trong khi Trung Cộng chịu áp lực từ việc hàng hóa tồn đọng không xuất khẩu được. Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) cảnh cáo rằng các biện pháp thuế quan có thể làm suy giảm tăng trưởng toàn cầu và gia tăng bất ổn tài chính.​

Triển vọng nào hiện nay: có những tín hiệu về khả năng đàm phán thương mại giữa Mỹ-Trung, hiện tại cả hai bên vẫn giữ lập trường cứng rắn. Trung Cộng yêu cầu Mỹ phải thể hiện sự chân thành và tôn trọng trước khi ngồi xuống đối thoại, trong khi Mỹ tiếp tục áp dụng các biện pháp thuế quan để gây thêm áp lực.​

Cả Trung-Mỹ chưa có chỉ dấu hành động nào chính thức để làm nguội bớt mà chỉ có những lời phát biểu bóng gió được nhắc tới: Như Tập Cận Bình tuyên bố “chiến tranh thương mại và chiến tranh thuế quan không có bên thắng, chủ nghĩa bảo hộ không có lối ra”. Còn TT Trump cho biết Mỹ có thể đạt được một thỏa thuận thương mại với Trung Cộng trong vòng 3-4 tuần tới. Tuy nhiên, ông nhấn mạnh là Trung Cộng cần chủ động trong việc khởi xướng đàm phán. Phía Trung Cộng khẳng định sẵn sàng đối thoại và hợp tác với Mỹ trên cơ sở tôn trọng lẫn nhau.

Vấn nạn của thương chiến Mỹ-Trung

Trên bình diện chung, nếu không đàm phán thì thương chiến Mỹ-Trung sẽ nổ tra. Dĩ nhiên khi có chiến tranh thương mại xảy ra thì hai bên đều có sự thắng/thua (lợi/hại). “Trâu bò húc nhau ruồi muỗi chết”, nó tác đến nền kinh tế thế giới rất nhiều. Chúng ta đi tìm hiểu vấn đề:

A) Trước hết nói về lợi điểm của đôi bên và thế giới rồi đến những tác hại của nó: 

I) Phía Mỹ có 3 điểm lợi: 

1) Gây áp lực buộc Trung Cộng phải thay đổi thái độ.

Từ bấy lâu nay, Trung Cộng lớn mạnh nhanh nhờ dùng hacker vào các máy chủ của các công ty Hoa Kỳ để “ăn cắp” kỹ thuật của Mỹ và ép buộc các công ty Tây Phương đầu tư vào Trung Cộng phải chuyển giao kỹ thuật bí mật. Nay cuộc chiến thương mại mở ra rộng lớn, các công ty Hoa Kỳ dần dần rút ra khỏi Trung Cộng, nên việc chuyển giao kỹ thuật cũng dần mất đi. Thương chiến xẩy ra chắc chắn Hoa Kỳ sẽ sẽ đặt điều kiện để chặn đứng nạn “ăn cắp” làm thất thoát sỡ hữu trí tuệ của Mỹ về tay Trung Cộng.

2) Hạn chế sự phụ thuộc vào chuỗi cung ứng tập trung ở Trung Cộng

Trung Cộng được gắn “mác” là công xưởng sản xuất của thế giới. Qua đại dịch Covid-19 mới thấy Trung Cộng đang giữ thẻ bài “chuỗi cung ứng” toàn cầu, tử chiếc khẩu trang nho nhỏ đến những dược phẩm đắt tiền, máy thở đều phụ thuộc vào hàng xuất khẩu “Made In China”. Nay đánh thuế cao lên các mặt hàng tại Trung Cộng bán qua Mỹ khiến cho hàng sản xuất từ Trung Cộng không kiếm được nhiều lời, họ phải chuyển nhà máy sang Việt Nam, Ấn Độ và các nước khác để được giảm thuế khi bán hàng vào Mỹ. Từ đó sẽ nới lỏng chuỗi cung ứng không phụ thuộc vào Trung Cộng như trước đây. Mỹ có thể tiếp cận đến nhiều thị trường khác nhau để trao đổi hàng hóa,

3) Bảo vệ ngành công nghiệp nội địa Hoa Kỳ

Một số ngành như thép, nhôm, xe hơi và kỹ thuật công nghệ cao tại Hoa Kỳ sẽ khôi phục trở lại, được bảo vệ bởi chính phủ Hoa Kỳ để tránh khỏi cạnh tranh hàng giá rẻ từ Trung Cộng.

II) Trung Cộng có 2 điểm lợi:

1) Tăng trưởng sự tự lực tự cường về kỹ thuật công nghệ

Bị cấm đoán nghiêm ngặt những mặt hàng chip điện tử cao cấp; muốn chạy đua làm cường quốc trên thế giới buộc Trung Công gia tăng tài chánh đầu tư nghiên cứu vào kỹ thuật công nghệ cao trong nước như chip tối tân và AI

2) Đẩy mạnh thị trường nội địa nước Tàu

Khi không bán được hàng vào thị trường lớn nhất Hoa Kỳ vì thuế quá cao. Thì ngành nội thương của Trung Cộng buộc phải gia tăng tiêu thụ. Nếu không thì hàng sản xuất của Trung Cộng dư thừa đem đổ xuống biển. Sự gia tăng tiêu thụ của người dân trong nước gọi là “nội thương” để tiêu thụ hàng sản xuất dư thừa tại Trung Cộng là phương pháp duy nhất để giải quyết ngưng đọng hàng hóa. Không biết 1,4 tỉ dân Trung Cộng có sẵn sàng không? 

III) Đối với quốc gia thứ ba (như Việt Nam, Ấn Độ, Mexico) có những điểm lợi:

1) Cơ hội hưởng lợi do chuyển dịch chuỗi cung ứng từ Trung Cộng

Vì thuế quan của Mỹ qúa cao nên hàng xuất xứ mang nhãn hiệu “Made In China” của Trung Cộng luồng sang các nước có thuế thấp hơn như Việt Nam, Thái Lan, Ấn Độ… Như vậy chuỗi cung ứng không còn tập trung tại Trung Cộng mà chuyển sang các quốc gia có thuế nhập khẩu vào Mỹ thấp. Thương chiến Mỹ-Trung là cơ hội chuyển dịch công ty sản xuất của nước ngoài sang nước khác để có lợi nhuận, hành động này không khác với sự chuyển dịch chuỗi cung ứng từ Trung Cộng ra các nước khác.

2) Tăng lượng bán hàng sang Mỹ thay vì hàng Trung Cộng tăng xuất khẩu sang Mỹ.

Nhiều mặt hàng Việt Nam tăng trưởng mạnh để tránh thuế cao bằng cách các thương gia người Hoa đến Việt Nam mở công ty, sản xuất thì ít mà lấy hàng sản xuất từ Trung Cộng thì nhiều; Sau đó đóng nhãn hiệu “Made in Vietnam” để bán qua Mỹ nhằm lách thuế. Do vậy, bộ thương mại Hoa kỳ cho rằng Việt Nam xuất khẩu hàng sang Mỹ thay Trung Cộng! Việc làm này cũng xẩy ra cũng tương tự đối với các nước khác như Campuchia, Lào, Miến Điện, Thái Lan, Ấn Độ, Nam Hàn, Mexcico….Trung Cộng đã mượn tay nước thứ ba bán hàng sang Mỹ để được giảm thuế. Đây là vần đề phức tạp làm Washington phải mất nhiều công sức để tìm ra sự thật. Đó là lý do Mỹ đánh thuế đối ứng cao ngất ngưỡng đối với Việt Nam 46% , Lào 48%, Campuchia 49%…

B) Những tác hại của cuộc thương chiến Mỹ-Trung

I) Hoa Kỳ có 3 tác hại:

1) Tăng giá hàng tiêu dùng đối với người dân

Mỹ đánh thuế cao vào mặt hàng xuất khẩu, thì buộc đầu nguồn phải tăng giá mặt hàng để giữ sự sống còn của công ty. Khi mặt hàng tăng giá thì người tiêu thụ phải trả. Nếu Mỹ tiếp tục nhập hàng đóng thuế cao thì người tiêu dùng Mỹ phải mua với giá rất cao. Vật giá sinh hoạt phải leo thang tại Mỹ trong những ngày tới.

2) Thiệt hại cho nông dân và doanh nghiệp xuất khẩu Hoa kỳ

Trung Cộng áp thuế trả đũa đến 125% khiến hàng của nông dân Mỹ khó bán tại Trung Cộng, đặc biệt các hàng nông phẩm như đậu nành xuất khẩu từ Mỹ đến Trung Cộng 12,84 tỉ USD năm 2024. Ngoài ra đối với những mặt hàng khác tuy ít hơn nhưng vì giá cao nên cũng rất khó cạnh tranh tại Trung Cộng.

3) Gây bất ổn cho thị trường tài chính tại Mỹ:

Khi tin Trung Cộng tuyên bố sẽ chiến đấu tới cùng và tiếp tục trả đũa thuế quan, thị trường chứng khoán tại Mỹ liên tục xuống dốc. Đến lúc có tin hòa hoãn thương chiến thì thị trường chứng khoán dừng lại, hoặc đi lên. Đó là điều bấp bênh thị trường chứng khoán tại Mỹ với biểu đồ chứng khoán lên xuống theo cường điệu của thương chiến.

II) Trung Cộng có 3 thiệt hại:

1) Giảm xuất khẩu sang thị trường chính yếu Hoa Kỳ

Bao nhiêu năm Trung Cộng khoe khoang GDP tăng trưởng 2 số và nhờ vào xuất hàng sang thị trường Hoa Kỳ là chính. Nay thuế cao đến 145%, nhiều mặt hàng có thể lên đến 254%. Với thuế cao như vậy, khách hàng Mỹ không ai tiêu thụ hàng “Made In China” vừa kém chất lượng lại giá cao. Hàng Trung Cộng giá cao không bán được thì công ty tại Trung Cộng phải thua lỗ kéo theo bớt nhân công hoặc khai phá sản. Hàng Trung Cộng dần vằng bóng trên thị trường Hoa Kỳ.

2) Làm mất niềm tin từ nhà đầu tư nước ngoài

Đầu tư nước ngoài gọi là FDI (Foreign Direct Investment). Nói nôm na là các công ty nước ngoài vào lập cơ sở sản xuất tại Trung Cộng để kiếm lời. Nay vì thuế cao ngất ngưỡng nên không còn lợi nhuận. “Đất lành chim đậu”, họ tìm đến những nước có thể làm sinh lời để kinh doanh. Nguồn FDI sẽ di chuyển sang nước ngoài. FDI mới không dại gì đâm đầu vào Trung Cộng, mảnh đất này không còn là vùng đất hứa nữa, những doanh nhân nước ngoài đồn nhau không đặt cơ sở tại Trung Cộng.

3) Những thị trường chứng khoán Trung Cộng bị tụt dốc:

Thật như vậy, trong những ngày tuyên bố thương chiến hàng ngàn công ty tại Trung Cộng phải đóng hoặc khai phá sản, hàng triệu công nhân thất nghiệp, tiểu thương suy tàn không phát triển…chừng đó cũng đủ nói lên biểu đồ chứng khoán Thượng Hải (SSE), Thẩm Quyến (SZSE), Star Stock Market (như NASDAQ ở Mỹ)… lao xuống không ngừng lại. Mặt dầu Trung Cộng đã bỏ hàng trăm tỉ USD để kích thích kinh tế nhưng không cứu vãn được thị trường chứng khoán vẫn tiếp tục lao dốc.

III) Tác hại đối với kinh tế toàn cầu:

1) Gián đoạn chuỗi cung ứng toàn cầu

Do chiến tranh thương mại nên nhiều nhà máy đóng cửa. Nhiều ngành bị ảnh hưởng, đặc biệt là điện tử, máy móc. Như vậy nó sẽ làm gián đoạn chuỗi cung ứng.

2) Tăng trưởng GDP toàn cầu suy giảm

IMF (International Mutual Funds) và WB (World Bank) đã cắt giảm dự báo tăng trưởng nhiều lần do căng thẳng thương mại Mỹ – Trung.

3) Tạo xu hướng bảo hộ thương mại lan rộng

Gây lo ngại về sự tan rã của hệ thống thương mại đa phương (WTO). Nhiều quốc gia gia tăng chính sách hạn chế thương mại quốc tế để bảo vệ nền kinh tế trong nước của mình, dẫn đến tình trạng bảo hộ làm giảm tự do hóa thương mại toàn cầu.

4) Thành lập đồng minh thương mại:

Hiện nay Trung Cộng đang vận động Nhật, các nước Đông Nam Á. Các nước trong liên minh châu Âu, Canada, v.v… tạo thành một liên minh kinh tế chống thuế quan đối ứng của TT trump đưa ra hôm 2/4. 

Cuộc chiến thương mại Mỹ – Trung vừa có tác dụng cân bằng lại trật tự thương mại, vừa gây ra thiệt hại kinh tế và bất ổn toàn cầu. Nó thúc đẩy tái cấu trúc chuỗi cung ứng, nhưng với cái giá là tăng chi phí, giảm tăng trưởng, tạo ra nhiều bất định cho nền kinh tế thế giới.

Hoa Kỳ, ngày 1 tháng 5 năm 2025

Lê Thành Nhân