Trong nhạc vàng, có rất nhiều ca khúc nói về nỗi lòng người thiếu nữ trong thời loạn. Đó là những người ở hậu phương, ngày đêm mong ngóng người về, chờ ngày sum họp thanh bình. Nhạc sĩ Y Vân là người thấu hiểu được những tâm trạng đó nên đã sáng tác đến 3 ca khúc để nói thay nỗi lòng chinh phụ, ngoài 2 ca khúc Xa Vắng và Tình Chàng Ý Thiếp mang nội dung dựa vào bài trường thi Chinh Phụ Ngâm từ thế kỷ 18, ông còn sáng tác Cánh Hoa Thời Loạn, viết về những người con gái nhỏ bé nơi hậu phương, ví như là những cánh hồng mỏng manh mọc bên hàng dây kẽm hầm chông.
“Chinh Phụ Ngâm” là tác phẩm được viết bằng chữ Hán của tác giả Đặng Trần Côn sáng tác vào khoảng nửa đầu thế kỉ 18. Đây là thời kì rối ren của xã hội phong kiến, đất nước chia làm hai nửa, khói lửa chιến chinh trên khắp quê hương.
Chinh Phụ Ngâm có hình thức là một lời độc thoại nội tâm, mà vai chính và cũng là vai duy nhất đứng ra độc thoại trong truyện là một người vợ có chồng tham gia cuộc chιến do triều đình phong kiến chủ xướng, kể về nỗi khổ, nỗi cô đơn buồn tủi phải xa chồng.
Hình ảnh người vợ, người chinh phụ đang nỉ non tự sự lúc xa chồng, xa người chinh phu trên đường chinh chiến đã làm mủi lòng nhiều người nhạc sĩ thời kỳ tiền chiến. Có lẽ hình ảnh người chinh phụ đó tương đồng với Hòn Vọng Phu nên nhạc sĩ Lê Thương đã sử dụng rất nhiều hình ảnh trong Chinh Phụ Ngâm để đưa vào Hòn Vọng Phu:
Qua Thiên San kìa ai tiễn rượu vừa tàn,
Vui ca xang rôi đi tiến binh ngoài ngàn.
người đi ngoài vạn lý quang sang,
người đứng chờ trong bóng cô đơn…
Ngay sau đó, nhạc sĩ Văn Cao cũng bị ám ảnh bởi hình ảnh này nên đã viết Buồn Tàn Thu (còn có tên khác là Chinh Phụ Khúc) với hình ảnh người vợ chờ chồng:
Em ngồi đan áo
Lòng buồn vương vấn em thương nhớ chàng
Người ơi còn biết em nhớ mong…
Trong Chinh Phụ Ngâm, khi cuộc tiễn đưa lưu luyến kết thúc, người chinh phụ trở về khuê phòng và tưởng tượng về hoàn cảnh gian lao của chồng nơi chιến địa. Những xúc cảm về một hình ảnh “lẫm liệt” của chồng phút chia ly đã dần mờ nhòe, thay thế vào đó là nỗi lo sợ khủng khiếp về số phận của chồng ở nơi miền biên ải khốc liệt, đầy oan hồn tử khí, đồng thời nàng cũng nghĩ về số phận của mình, về những mòn mỏi của mong ngóng mà chưa biết ngày nào được tao ngộ, hay là sẽ phải chịu cảnh sinh ly tử biệt như hoàn cảnh của bao người.
Hơn 200 năm sau đó, lịch sử lặp lại, từng lớp người lại ra đi về miền biên địa để sống kiếp chinh nhân, những đôi uyên ương lại ngăn cách nhau ngàn dặm. Từ hoàn cảnh đó, rất nhiều ca khúc nhạc vàng đã ra đời, nổi tiếng nhất là Người Tình Và Quê Hương, Tạ Từ Trong Đêm, Đêm Trao Kỷ Niệm, Trước Giờ Tạm Biệt… Riêng nhạc sĩ Y Vân, ông đã mượn hình ảnh Chinh Phụ Ngâm để viết thành 2 bài có nội dung rất giống nhau, và đều nổi tiếng, đó là Xa Vắng và Tình Chàng Ý Thiếp. Khi khán giả nghe một trong hai bài này, nếu không để ý thì sẽ hay bị nhầm với bài còn lại.
Trong nhạc tờ ca khúc Xa Vắng phát hành trước năm 75 tác giả đã ghi 2 câu thơ trong Chinh Phụ Ngâm để ca sĩ ngâm trước khi đi vào bài nhạc như sau:
Nương song luống ngẩn ngơ lòng
Vắng chàng điểm phấn trang hồng với ai?
Trong ca khúc Tình Chàng Ý Thiếp, khi xem lại nhạc tờ, có thể thấy nhạc sĩ Y Vân cũng ghi 2 câu thơ trong Chinh Phụ Ngâm để ca sĩ ngâm trước khi hát, đó là:
“Nỗi lòng biết ngỏ cùng ai?
Thiếp bên song cửa, chàng ngoài chân mây”
Vì cả hai bài hát Xa Vắng và Tình Chàng Ý Thiếp của Y Vân đều cùng dựa vào 1 số hình ảnh trong Chinh Phụ Ngâm, nên lời nhạc có sự tương đồng. Đó là: “Ngày anh xa vắng phấn son xếp lại chẳng dùng…” (Xa Vắng) và “Vì chàng xa vắng má hồng điểm trang với ai…” (Tình Chàng Ý Thiếp).
“Chàng” đã lên đường gian khổ, còn “thiếp” ở lại đốt tàn tuổi xuân trong mong chờ. Đó là nỗi đau xót của cả một thế hệ:
Dẫu rằng xa cả ngàn trùng
Cho dù ngăn cách mấy sông
Tình chàng ý thiếp
Ai sầu, mối sầu nào hơn… (Tình Chàng Ý Thiếp)Cũng giống như hầu hết các bài nhạc vàng viết về nỗi đau xa cách vì tháng ngày binh biến, hai ca khúc này đều có nội dung mong mỏi có được một ngày người trai trở về bên vợ hiền, để nỗi mong chờ mòn mỏi được thỏa nguyện:
Ước mong ngấn lệ ngày về
Thay dòng nước mắt chia ly
Vì trời làm phong ba
Nên đời hội ngộ chia ly
Lệ rơi nhiều hơn nước mưa… (Xa Vắng)Nội dung đó cũng giống như phần kết của Chinh Phụ Ngâm, khi người chinh phụ hình dung một ngày kia người chinh phu sẽ về trong chiến thắng giữa bóng cờ và tiếng hát khải hoàn, được nhà vua ban thưởng và cùng nàng sống những ngày tháng hạnh phúc trong thanh bình.
Nhạc sĩ Y Vân rất thấu hiểu tâm sự của những người con gái trong thời loạn, nên ngoài 2 ca khúc Xa Vắng và Tình Chàng Ý Thiếp nói thay tâm sự của chinh phụ, ông còn sáng tác Cánh Hoa Thời Loạn, viết về những người con gái nhỏ bé như những cánh hồng mỏng manh mọc bên hàng dây kẽm hầm chông:
Như cánh hoa trong thời loạn ly
Ai đem giông tố bao trùm thế hệ
Anh nếu thương cho một đời hoa…
Nhạc sĩ Y Vân nổi tiếng với ca khúc ballade được xưng tụng là “quốc ca của tình mẫu tử” là Lòng Mẹ, cũng như những ca khúc sôi động như 60 Năm Cuộc Đời, 20-40, Sài Gòn, Anh Đâu Em Đó, Đêm Đô Thị... Nếu nhìn lại di sản âm nhạc mà người nhạc sĩ tài ba này để lại sau 60 năm sống trên cuộc đời, chúng ta sẽ còn rất có rất nhiều bài nhạc vàng được nhiều thế hệ yêu thích và thuộc nằm lòng. Ngoài Xa Vắng, Tình Chàng Ý Thiếp, Cánh Hoa Thời Loạn, còn có Ngoại Ô Đèn Vàng, Ảo Ảnh, Bóng Người Cùng Thôn, Đêm Tái Ngộ, Xa Lộ Không Đèn, Ngăn Cách, Thôi, Tôi Trở Về Thành Phố… Qua gia tài âm nhạc đồ sộ này, có thể khẳng định Y Vân là 1 trong số những nhạc sĩ có nhiều sáng tác nổi tiếng nhất, trở thành bất tử và đi vào lòng của nhiều thế hệ nghe nhạc đã bao nhiêu năm qua.
ĐÔNG KHA
Nguồn: nhacvangbolero.com