Theo Nho giáo, 5 đức tính của người quân tử: “Nhân, Lễ, Nghĩa, Trí, Tín” chữ Nhân đứng đầu. Xem trọng đức Nhân, nên người xưa dù rơi vào bước đường cùng, thì vẫn bảo vệ phẩm giá, giữ gìn khí tiết, khi đối diện với cái chết vẫn thể hiện được sự trong sạch tôn nghiêm.

– Này, lại đây mà ăn!

Không ngờ rằng có một người đói ngẩng đầu lên nhìn Kiềm Ngao một lúc lâu rồi trả lời: “Ta cũng vì không ăn cơm của loại người có giọng điệu như ông nên mới ra nông nỗi này”, nói xong liền hiên ngang bỏ đi. Người bị đói trong câu chuyện trên thà chết chứ không chịu cúi đầu ăn cơm của người hống hách, đối mặt với kẻ khinh thường mình đã giữ trọn nhân cách và sự tôn nghiêm của bản thân.Mạnh Tử cũng từng viết:

(Mạnh Tử – Cáo tử thượng)

“Ngạ tử sự tiểu, thất tiết sự đại” – chết đói là chuyện nhỏ, thất tiết mới là chuyện lớn. Để giữ lấy nhân cách khí tiết, mà có người sẵn sàng nhịn đói đến chết, lại cũng có người suốt đời sống cảnh nghèo khổ. Năm xưa, Nguyễn Khuyến không chịu luồn cúi chốn quan trường lui về ở ẩn, sống cuộc sống thanh bần nơi thôn dã.

Khi triều đình năm lần bảy lượt mời ra làm quan, ông vẫn một mực khước từ, chọn giữ gìn nhân cách và phẩm giá của mình. Cũng vậy, Đào Uyên Minh đã không vì năm đấu gạo mà chịu khom lưng khúm núm. Ông đã cáo quan về nhà, vui thú điền viên. Về sau nông điền liên tiếp gặp thiên tai, nhà lại cháy rụi, gia cảnh thì ngày càng túng bấn, nhưng ông vẫn cự tuyệt khi Thứ sử Giang Châu mang bổng lộc đến chiêu mời.
Vậy, tại sao người xưa coi trọng phẩm tiết hơn tất cả mọi thứ công danh hay vật chất đến vậy?

Khổng Tử có câu rằng:

“Nhân giả, nhân dã”

(仁者, 人也)

Làm người phải có đức Nhân (仁) thì mới được gọi là người (人). Như vậy, không phải tiền tài, không phải địa vị, cũng không phải quyền lực hay gia cảnh bề thế, mà chính những phẩm đức tích luỹ qua quá trình tu dưỡng lâu dài mới khiến con người thực sự là “người”, mới khiến con người trở nên cao quý và tôn kính.

Trong Vi lô dạ thoại có một câu nói mà ngẫm đi ngẫm lại vẫn thấy thật sâu sắc, và câu nói ấy, suy đến cùng, cũng là để nói đến chữ Nhân này:
Vô tài phi bần, vô học nãi vi bần;

Vô niên phi yểu, vô thuật nãi vi yểu;

Nghĩa là:

Không tiền bạc không phải là nghèo – không có học mới là nghèo;

Không địa vị không phải là hèn – không có liêm sỉ mới là hèn;
Không sống lâu không phải là yểu mệnh – không có những việc đáng kể lại mới là yểu mệnh;
Suy cho cùng, giữa cái bộn bề của cuộc sống, cái bon chen của cuộc đời, dù bạn đang thấy mình chịu tổn hại, cũng đừng quên rằng: cuộc đời như gió thoảng mây trôi, danh lợi là phù du chìm nổi, thế nhưng, chỉ riêng một chữ “Nhân” này là sống mãi…

Tạ Quốc Bảo