Ngoại trưởng Mike Pompeo đáp máy bay xuống phi trường Hà Nội ngày 29/10/2020 

Tin tức từ Nhà cầm quyền Việt Nam hôm 28/10/2020 cho biết, nhận lời mời từ Bộ trưởng Bộ Ngoại CSVN Phạm Bình Minh,  Ngoại trưởng Hoa Kỳ Pompeo sẽ có chuyến viếng thăm chính thức Việt Nam trong hai ngày 29-30/10/2020.

Mục đích của chuyến viếng thăm theo thông báo cho biết, chuyến thăm của Ngoại trưởng Pompeo Việt Nam nhằm kỷ niệm 25 năm thiết lập quan hệ ngoại giao Việt Nam – Hoa Kỳ.

Một nhân viên ngoại giao Mỹ giấu tên cho biết, chuyến viếng thăm Việt Nam lần này của Ngoại Trưởng Mike Pompeo không nằm trong lịch trình có sẵn, mà rất đột ngột. Chính vì vậy, các nhân viên ngoại giao của cả hai bên đều phải “rất bận rộn” vì thời gian chuẩn bị cho chuyến viếng thăm này chỉ trong vòng có ba ngày.

Chuyến viếng thăm bất ngờ này của Ngoại Trưởng Hoa Kỳ Mike Pompeo cho thấy sự “quan tâm, ưu ái” của chính phủ Mỹ dành cho Việt Nam cùng với sự “dịch chuyển” trong chính sách đối ngoại của Việt Nam.

Đối với Mỹ, Việt Nam vẫn là quốc gia có mức thâm hụt thương mại lớn. Thặng dư thương mại của Việt Nam với Hoa Kỳ, từ mức 33.96 tỷ đô la trong 9 tháng đầu năm 2019 đã tăng lên 44.3 tỷ đô la trong chín tháng đầu năm nay, theo tài liệu hải quan của Việt Nam. Còn theo tài liệu từ Mỹ thì thâm hụt thương mại của Mỹ với Việt Nam tăng 11% giữa tháng 7 và tháng 8 vừa qua với mức thâm hụt lên đến gần 7.6 tỷ USD, và là mức tăng 38.9% so với cùng kỳ 1 năm trước đó. Vì vậy, Việt Nam vẫn là quốc gia nằm trong danh sách Hoa Kỳ phải “trừng phạt”.  Tuy nhiên, Hoa Kỳ vẫn thể hiện thái độ mềm mỏng đến khó tin với Việt Nam, cho dù chính sách của Tổng thống Donald Trump là phải ưu tiên về cân bằng thương mại đối với Hoa Kỳ và các quốc gia trên thế giới.

Hôm thứ Hai vừa qua, Nguyễn Xuân Phúc cũng bày tỏ quan điểm trước việc Hoa Kỳ đang tiến hành điều tra các cáo buộc Việt Nam thao túng tiền tệ. Nguyễn Xuân Phúc cho biết Hoa Kỳ cần “đánh giá khách quan hơn về thực tế ở Việt Nam” và “Việt Nam không sử dụng chính sách tỷ giá hối đoái để tạo lợi thế cạnh tranh trong thương mại quốc tế”.

Chuyến viếng thăm Việt Nam của Ngoại Trưởng Mike Pompeo diễn ra sau khi ông ta có chuyến công du 4 nước châu Á, bao gồm: Ấn Độ, Sri Lanka, Maldives và Indonesia.

Trong tình hình Trung Cộng liên tục có các hành động căng thẳng tại Biển Đông, uy hiếp các quốc gia khu vực Đông Nam Á, cùng với căng thẳng Mỹ – Trung tiếp tục diễn tiến đến  lúc cáng ngày càng cao, càng căng thẳng, chuyến viếng thăm Việt Nam lần này của Ngoại Trưởng Mike Pompeo với mong muốn thúc đẩy quan hệ với các đồng minh và đối tác tại khu vực châu Á, trong nỗ lực chống lại các đe doạ từ Trung Cộng.

Trong số các quốc gia Đông Nam Á, Indonesia luôn là quốc gia hợp tác được Hoa Kỳ coi trọng vì với vị thế chính trị cũng như thực lực quốc gia của mình, Indonesia luôn là “anh cả” của khu vực Đông Nam Á và khối ASEAN. Tuy nhiên, Việt Nam cũng được coi là “ngôi sao đang lên” trong chính trường khu vực. Tăng trưởng kinh tế của Việt Nam cho dù trong diễn biến ảm đạm của Đại dịch virus Vũ Hán. Việt Nam cũng là một trong số các quốc gia đã kiểm soát Đại dịch. Ngoài ra, Việt Nam cũng là quốc gia đi đầu trong việc lên tiếng về vấn đề Biển Đông trong sự đe doạ từ các hành động hung hăng của Trung Cộng ở đây,  khác với một Philippines dưới thời Tổng thống Duterte thay đổi chính sách xoành xoạch trước vấn đề biển Đông. Với vai trò là Chủ tịch ASEAN năm nay, Việt Nam đã nỗ lực thúc đẩy vấn đề Biển Đông trước các diễn đàn đa phương. Việt Nam cũng là quốc gia có lịch sử lâu đời trong việc đối phó trước các âm mưu đe doạ thôn tính từ Trung Cộng.

Chính vì vậy, Hoa Kỳ đã tìm thấy ở Việt Nam những yêu cầu cần thiết cho một đối tác quan trọng để có thể cùng với Hoa Kỳ chống lại các đe doạ của Trung Cộng. Phía Hoa Kỳ cũng đã công khai ý định muốn Việt Nam trở thành một “cường quốc tầm trung”, từ đó có thể nâng cao khả năng phòng thủ của Việt Nam trước các đe doạ từ Trung Cộng.

Việt Nam đã tìm thấy được ở Hoa Kỳ những điểm chung trong lợi ích chiến lược của cả hai bên. Mục tiêu lớn nhất của Việt Nam là phát triển kinh tế, điều này cũng phù hợp với mục tiêu của Hoa Kỳ. Việt Nam cũng mong muốn một trật tự quốc tế tuân thủ luật pháp quốc tế, chính vì vậy, Việt Nam đã ủng hộ các quan điểm của Hoa Kỳ về vấn đề biển Đông dưới góc độ này.

Các vấn đề mà hai bên sẽ trao đổi trong cuộc gặp này, bao gồm: Vấn đề sông Mekong, vấn đề Biển Đông, các kế hoạch liên quan đến Bộ Tứ (The Quad) và Chiến lược Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương Tự Do và Rộng Mở.

Vấn đề Mekong là vấn đề mà Việt Nam rất lo ngại, nhiều nghiên cứu của các nhà khoa học trên thế giới đã cho thấy sự suy giảm nguồn nước từ thượng nguồn Mekong, nơi mà Trung Cộng đã cho xây nhiều đập thủy điện khổng lồ để chứa nước cho các dự án thuỷ điện của họ. Và các con đập này là nguyên nhân gây ra sự hạn hán và lũ lụt ở vùng hạ nguồn Mekong. Việc suy giảm nguồn nước cộng với mực nước biển dâng đã khiến vùng hạ nguồn Mekong bị đe doạ nghiêm trọng, mà Đồng bằng Sông Cửu Long của Việt Nam là nơi bị ảnh hưởng trầm trọng nhất. Đã có nghiên cứu cảnh báo trong vòng 30 năm nữa, Đồng bằng Sông Cửu Long có thể sẽ biến mất. Trung Cộng gần đây cũng đã hứa hẹn trong việc cung cấp các tin tức thuỷ văn từ khu vực thượng nguồn Mekong cho các quốc gia hạ nguồn, tuy nhiên, thế giới đã chứng kiến rất nhiều lời hứa từ lãnh đạo Trung Cộng, nhưng thực tế thì hứa mà không làm. Trong đó có lời hứa từ ông Tập Cận Bình về việc không quân sự hoá các thực thể mà Trung Cộng chiếm đóng ở Trường Sa.

Vấn đề Biển Đông đặc biệt quan trọng đối với cả hai bên. Đối với Việt Nam, Biển Đông luôn là lợi ích sống còn của Việt Nam. Việc Trung Cộng phớt lờ luật pháp quốc tế, luôn có các hành động đe doạ, ức hiếp Việt Nam cho dù ngay tại vùng đặc quyền kinh tế của Việt Nam là điều không thể chấp nhận.

Đối với Hoa Kỳ, Biển Đông là một trong ba mặt trận (bao gồm chiến tranh thương mại; chiến tranh kỹ thuật công nghệ và vấn đề Biển Đông) mà Hoa Kỳ thấy Trung Cộng đang dùng vũ lực để đe doạ, bất chấp luật lệ và quy tắc quốc tế.

Với các kế hoạch liên quan đến Bộ Tứ, mặc dù biết Việt Nam có chính sách “bốn không” vốn tiếp nối từ chính sách “ba không” trước đó, nhưng Hoa Kỳ vẫn luôn mong muốn sự ủng hộ tích cực của Việt Nam dành cho Bộ Tứ, đồng thời Việt Nam sẽ đóng một vai trò năng động, mạnh mẽ và tích cực hơn nữa trong chiến lược Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương Tự Do và Rộng Mở. Hoa Kỳ mong muốn Việt Nam sẽ là một “thành viên theo sát” (shadow member) trong chiến lược này.

Chuyến viếng thăm này cũng đánh dấu một sự “chuyển dịch” trong chính sách đối ngoại của Việt Nam. Người ta có thể so sánh lễ kỷ niệm 70 năm quan hệ Việt – Trung vào hồi đầu tháng 10, diễn ra trong lặng lẽ. Trong khi các hoạt động chào mừng 25 năm quan hệ Việt – Mỹ được tiến hành rầm rộ và kéo dài với nhiều hoạt động khác nhau.

Bộ Trưởng ngoại giao Hoa Kỳ nhằm củng cố chiến lược song phương

Việc ngoại trưởng Mỹ Mike Pompeo bất ngờ thêm Việt Nam vào lộ trình chuyến công du châu Á chính là nhằm củng cố quan hệ chiến lược Mỹ-Việt, trong tình hình Hoa Kỳ đang vận động thiết lập một liên minh ở châu Á để chống Trung Cộng.

Do Ngoại trưởng Pompeo vào giờ chót mới thêm chặng Việt Nam, hai bên khó mà đề ra một chương trình nghị sự chi tiết cho các cuộc gặp của ngoại trưởng Mỹ với các lãnh đạo Hà Nội. Theo thông báo của bộ Ngoại Giao Việt Nam hôm qua, Ngoại trưởng Pompeo đến Việt Nam theo lời mời của bộ trưởng Ngoại Giao Phạm Bình Minh chỉ là “nhằm kỷ niệm 25 năm thiết lập quan hệ ngoại giao Việt Nam – Hoa Kỳ”. Phát ngôn viên bộ Ngoại Giao Mỹ chỉ nói chung chung là ngoại trưởng Pompeo đến Hà Nội để “tái khẳng định sự vững chắc của Quan hệ Toàn diện Mỹ Việt Nam và cam kết chung của hai nước về một vùng thịnh thượng và hòa bình”.

Nhưng dựa theo những phát biểu trước đây của ông Mike Pompeo tại cuộc họp trực tuyến giữa các ngoại trưởng ASEAN và Hoa Kỳ ngày 09/09, tại Đối thoại 2+2 Ấn Độ-Hoa Kỳ ngày 27/10 và tuyên bố của ông tại Indonesia hôm nay, giáo sư Carl Thayer dự đoán là ngoại trưởng Mỹ sẽ nêu lên 3 ưu tiên trong chuyến thăm Việt Nam: Hợp tác Mỹ-Việt để thúc đẩy một vùng Ấn Độ-Thái Bình Dương “tự do và rộng mở”, hợp tác song phương phòng chống dịch Virus Vũ Hán và chuẩn bị cho sự tham gia của Mỹ vào các cuộc họp thượng đỉnh vào cuối năm của khối ASEAN, mà Việt Nam hiện là chủ tịch luân phiên.  Cũng theo giáo sư Thayer, tại Việt Nam, Ngoại trưởng Pompeo có thể nêu lên việc hợp tác giữa các lực lượng tuần duyên hai nước để chống nạn đánh cá bất hợp pháp của Trung Cộng.

Trong một bài viết đăng trên trang The Diplomat ngày 28/10, nhà nghiên cứu Lê Hồng Hiệp, thuộc Viện Nghiên cứu Đông Nam Á Yusof Ishak, Singapore, cũng nhận định chuyến thăm của ngoại trưởng Mỹ Pompeo là biểu hiện của mối quan hệ đang được thắt chặt giữa hai nước trong tình hình căng thẳng chiến lược gia tăng giữa Hoa Kỳ và Trung Cộng.

Nhà nghiên cứu Lê Hồng Hiệp cũng ghi nhận là lộ trình chuyến công du châu Á lần này (Ấn Độ, Sri Lanka, Maldives, Indonesia, Việt Nam) cho thấy là Hoa Kỳ đang cố thiết lập một hệ thống các đồng minh khu vực để yểm trợ cho chiến lược của họ về một vùng Ấn Độ-Thái Bình Dương “tự do và rộng mở”. Do Việt Nam nằm ở một vị trí chiến lược, đang tăng cường khả năng quân sự, và từ lâu vẫn đối đầu với Trung Cộng ở Biển Đông, cho nên rõ ràng là Hoa Kỳ xem Việt Nam là một quốc gia rất đáng được đưa vào hệ thống các đồng minh và đối tác đó.

Vào tuần trước, thủ tướng Nhật Yoshihide Suga cũng đã chọn Việt Nam là điểm đến trong chuyến công du ngoại quốc đầu tiên của ông. Tại Hà Nội, thủ tướng Suga cũng đã tuyên bố Việt Nam có vai trò “thiết yếu” trong chiến lược của Tokyo hướng tới một vùng Ấn Độ-Thái Bình Dương “tự do và rộng mở”. Trong chuyến viếng thăm Việt Nam của thủ tướng Nhật, hai nước cũng đã cam kết tăng cường hợp tác an ninh và quốc phòng, đồng thời đã “cơ bản” đạt được thỏa thuận về việc xuất khẩu công nghệ và thiết bị quốc phòng của Nhật Bản cho Việt Nam.

Theo dự đoán của nhà nghiên cứu Lê Hồng Hiệp, những điều đó cho thấy Hoa Kỳ và Nhật Bản có thể đang phối hợp với nhau để kéo Việt Nam vào một cơ chế “Quad plus” (Bộ tứ cộng). Quad là nhóm 4 nước Hoa Kỳ, Ấn Độ, Nhật Bản và Úc, tức là bốn cường quốc dân chủ ở vùng Ấn Độ – Thái Bình Dương. Cho dù lo ngại phản ứng của Trung Cộng, việc tham gia không chính thức vào “Quad plus” có tính chất quan trọng đối với Việt Nam trong việc đối đầu với các áp lực của Trung Cộng ở Biển Đông.

Theo RFA-RFI