Các mảng radar bị hư hỏng và các thiết bị khác của quân Nga bên ngoài Mariupol, Ukraine (Ảnh: Sergei Grits / AP)

Trong số những sai lầm phải trả giá đắt nhất của Nga khi xâm lược Ukraine là đặt kỳ vọng vào ưu thế chiến tranh điện tử. Thay vào đó, Nga đã bị thua sát ván và lạc lối trong lĩnh vực đánh chặn và phá sóng thông tin liên lạc về chiến tranh điện tử… đây là những yếu tố sinh tử của các cuộc chiến ngày nay.

Sự thất bại của Nga về chiến tranh điện tử cung cấp một số cho các nhà nghiên cứu điển hình về những gì đã xảy ra với Moscow kể từ khi cuộc xâm lược Ukraine bắt đầu vào ngày 24 tháng 2 năm 2022.

Người Nga đã đánh giá quá cao khả năng của chính họ, cho mình là “đỉnh cao trí tuệ” loài người, trong khi đó đánh giá thấp Ukraine – và không coi trọng sự hỗ trợ quân sự của khối NATO dành cho Ukraine. Những thất bại này khiến các lực lượng của Nga – và thậm chí cả một số tướng lãnh cấp sư đoàn và quân đoàn bị hạ sát.

Những gì đã làm cho Nga thất bại nặng nề mất cả tiếng tăm từng gầy dựng từ bao thế hệ Nga đến như vậy? – “Đó là sự kết hợp giữa ngạo mạn của Putin và sự khéo léo của người Ukraine”, Trung tướng nghỉ hưu Hoa Kỳ Ben Hodges, từng lãnh đạo trong sư đoàn nhảy dù 101 của Mỹ, và chỉ huy quân đội Hoa Kỳ ở châu Âu từ năm 2014-2018 giải thích sự sa lầy của Nga trên mặt trận này. Ông được xem như là một trong những nhà bình luận am hiểu nhất về cuộc chiến Nga xâm lăng Ukraine hiện nay.

Chiến tranh điện tử hay Electronic Warfare (EW) như thế nào mà đóng vai trò quyết định trong các cuộc chiến hiện nay?

Trong thời đại ngày nay, khi kỹ thuật công nghệ điện tử phát triển đến mức độ có thể thay thế con người điều khiển máy bay để ném bom ngoài chiến trường như “máy bay không người lái” và một số hoả tiễn hành trình khác.., truyền thông liên lạc phải giữ tuyệt mật. Những vũ khí mới phát triển như vũ bão được điều khiển bằng điện tử phải an toàn không bị đối phương phá sóng, v.v… tất cả điều đó trở thành yếu tố quyết định trên chiến trường. Cho nên Chiến Tranh Điện Tử trở thành yếu tố quan trọng quyết định sự thành bại của cuộc chiến ngày nay. Trong chiến tranh, phe nào khống chế được việc sử dụng điện tử của đối phương sẽ là người chiến thắng; Nhiều chứng minh trong những năm gần đây thấy rằng chiếm ưu thế trong tác chiến điện tử dẫn đến thắng lợi trong các hoạt động quân sự. Chiến Tranh Điện Tử là phương tiện giúp sức mạnh quân sự lớn gấp bội phần trong cả hai mặt tấn công và phòng thủ. Nó là một trong những nghệ thuật quân sự kỳ lạ có thể quyết định trên chiến trường hiện đại nhưng hầu như không được quần chúng biết đến. Mục đích là tấn công kẻ thù bằng cách điều khiển điện tử qua việc gây nhiễu tác xạ của đối phương, đánh chặn hoặc thay đổi tin tức liên lạc, phá sóng radar, hệ thống định vị [GPS] và các tín hiệu điện tử khác… Nó đang lật qua một trang sử chiến tranh trong thế kỷ thứ 21 mà một trong những nhà khoa học của nước Anh trong Đệ II Thế Chiến đã tưởng tượng ra rằng thế giới rồi đây sẽ có “cuộc chiến phù thủy”.

Sự việc xảy ra với quân đội Nga vào cuối tuần trước đã được chứng minh một cách sinh động rằng Thiếu Tướng Nga Andrei Simonov, một trong những tướng đứng đầu về chiến tranh điện tử, đã thiệt mạng trong một cuộc tấn công của pháo binh Ukraine vào một sở chỉ huy gần Izyum. Việc quân Ukraine có thể tấn công vào một vị trí có cấp chỉ huy quan trọng như vậy cho thấy khả năng tấn công và nhắm mục tiêu chính xác đáng ngạc nhiên của quân đội Ukraine chỉ có được qua chiến tranh điện tử và cho thấy sự yếu kém về phòng thủ điện tử của quân đội Nga

Các chuyên viên quân sự cho biết Ukraine đã khai thác lỗ hổng của thông tin liên lạc của quân Nga, chặn tín hiệu, làm mù sự giám sát và nhận tín hiệu của một số hệ thống EW tối tấn nhất của họ. Hoa Kỳ và các đồng minh NATO đã cung cấp thiết bị EW và đào tạo cho quân Ukraine. Nhưng các chuyên viên quân sự Hoa Kỳ cho rằng chính quân đội Ukraine đã điều chỉnh những vũ khí kỹ thuật công nghệ cao này để bảo vệ quê hương của họ.

Thành công của Ukraine đáng chú ý một phần là do sự kỳ vọng rộng rãi ban đầu của các chỉ huy Hoa Kỳ và NATO rằng Nga sẽ thống trị không gian điện tử trong cuộc chiến này. Về lý thuyết, Nga đã xây dựng các hệ thống có thể tạo ra một bong bóng điện tử bao kín xung quanh các lực lượng của mình, làm chói mắt kẻ thù một cách hiệu quả. Các chỉ huy Hoa Kỳ lo ngại rằng các đơn vị Ukraine sẽ bị cô lập và không thể liên lạc trong sự bảo vệ chiến tranh điện tử của Nga.

Tuy vậy, Ukraine  đã cải biến và xây dựng lại năng lực điện tử của mình sau khi chịu những thất bại cay đắng trong các cuộc tấn công năm 2014 và 2015 của Nga vào vùng Donbass miền đông Ukraine. Thành công của chiến tranh điện tử của Nga hồi đó là rất huy hoàng, và một số giới chức cấp cao của Ngũ Giác Đài lo ngại điều này sẽ lặp lại trong năm 2022 thì Ukraine có nước đầu hàng nhanh chóng. Nhưng khi các chỉ huy Nga chuẩn bị cho cuộc xâm lược vừa rồi, họ đã mắc phải hai sai lầm: Họ cho rằng quân đội Ukraine đã không có tiến bộ đáng kể kể từ năm 2015, và họ phớt lờ sự việc trang thiết bị và đào tạo do các nước NATO cung cấp.

Thật ra sau năm 2015, Hoa Kỳ đã bắt đầu cung cấp cho Ukraine hệ thống liên lạc L3Harris trong đó gồm C6ISR, không cần dây nối kết, hệ thống đài chiến thuật, hệ thống điện tử, thiết bị điện tử nhìn đêm, và cả ăng-ten trên mặt đất và trên không. L3Harris rất an toàn không dễ bị nhiễu sóng, không giống như những thiết bị cũ thời Liên Xô mà Ukraine đang sử dụng. Có một điểm chú ý ở đây là hệ thống liên lạc L3Harris là một trong những thiết bị quân sự mà Tổng thống Donald Trump đã giữ lại Ukraine để giành được sự ủng hộ chính trị từ Tổng thống Volodymyr Zelensky vào năm 2019.

Quân nhân Ukraine đã học cách sử dụng những công cụ chiến tranh hiện đại này tại một căn cứ huấn luyện quân sự quốc tế huấn luyện chung – được gọi là Nhóm huấn luyện nhiều nhóm và Ukraine – được thành lập vào năm 2015 bởi Mỹ và một số đồng minh NATO tại Trung tâm Huấn Luyện Yavoriv ở miền tây Ukraine, gần thành phố Lviv. Tướng Hodges nói rằng các chỉ huy Hoa Kỳ đã thấy được rất nhiều điều từ việc quan sát quân đội Ukraina chuẩn bị chiến đấu trong một vùng chiến tranh điện tử, đến nỗi họ đã sửa đổi các phương pháp huấn luyện của Quân đội Hoa Kỳ trong các cuộc tập trận ở Hohenfels, Đức. 

Các chuyên viên quân sự Mỹ cho biết, cách thức chiến tranh trên chiến trường điện tử của Nga gặp phải một số hạn chế kỹ thuật tương tự đã gây trở ngại cho lực lượng quân sự Nga. Các hệ thống của Nga là phần nhiều có kích cỡ lớn, nó phù hợp nhất với các vị trí tĩnh, thay vì di chuyển tấn công nhiều hướng như Nga đã phát động tấn công Ukraine  vào cuối tháng Hai. Các hệ thống của Nga đã hoạt động tốt trong khu vực chiến sự chặt chẽ của vùng Donbass vào năm 2014 và chúng có thể lặp lại thành công đó trong chiến dịch Donbass mới bắt đầu vào tháng 3/2022 trước đây.

Cơ cấu chỉ huy tập trung từ trên xuống của Nga cũng cản trở lực lượng chiến tranh điện tử của họ trong việc thích ứng nhanh chóng; không có bất kỳ hạ sĩ quan Nga nào có thể sửa chữa nhanh chóng. Và bởi vì người Nga thiếu kinh nghiệm điện tử trên không, máy bay chiến tranh điện tử của họ thường trú ẩn an toàn trong lãnh thổ Nga và Belarus – điều này hạn chế khả năng thu thập và gây nhiễu tín hiệu.

Khi thiết bị liên lạc của Nga bị hỏng, quân Nga đã sử dụng điện thoại di động (cell phone) qua các mạng điện thoại của Ukraine, sự việc này không những tiết lộ kế hoạch chuyển quân mà còn tiết lộ vị trí đóng quân của Nga – cho phép quân đội Ukraine tấn công chính xác. Một thất bại khác là việc Ukraine chiếm được một số thiết bị chiến tranh điện tử bí mật của Nga, bao gồm một phần của dàn Krasukha-4 tối tân. Ukraine nhanh chóng tái thiết để đánh quân Nga.

Khi cuộc chiến Ukraine được viết ra, chương về chiến tranh điện tử có thể là một trong những chương đáng kể nhất – và là chương mà sự hỗ trợ của Hoa Kỳ được viết dài nhất và mô tả hữu ích nhất.

Theo David Ignatius

Lê Thành Nhân biên soạn