Andy Van Tổng Hợp
Thứ sáu ngày 13 năm 2023
Dù trước đó tiểu bang California phải đối mặt với tình trạng khô nóng khắc nghiệt, khu vực này hiện hứng chịu một loạt cơn bão, với dòng nước lũ nhấn chìm nhiều khu vực.Cách đây không lâu, California từng cầu mưa để dập tắt đợt hạn hán tồi tệ và các đám cháy rừng từng tàn phá nhiều cộng đồng trong khu vực, cũng như xoa dịu những đợt nắng nóng gay gắt.
Giờ đây, nguồn nước mà người dân California khao khát tột độ đang trút xuống liên tục. Nó đang tràn qua các bờ sông, ập vào nhiều cộng đồng, quật ngã cây cối, đồng thời gây sạt lở đất nặng nề.
Theo dữ liệu từ Poweroutage.us, gió lớn đã khiến 180.000 gia đình và cơ sở kinh doanh phải chịu cảnh mất điện vào giữa trưa 10/1.
Lũ lụt cũng đã khiến người dân Montecito và các khu vực khác của hạt Santa Barbara phải di tản. Theo Reuters, Thống đốc California Gavin Newsom cho biết các cơn bão đã khiến ít nhất 17 người thiệt mạng kể từ đầu năm.
California đang phải đối mặt với đợt bão tàn khốc mới sẽ mang đến những trận mưa như trút nước và gió giật mạnh ở phía Bắc, khi tiểu bang này phải nỗ lực khắc phục những thiệt hại trên diện rộng, theo Guardian.
Sự tấn công dữ dội của các “dòng sông khí quyển” gần đây đã nêu bật mối nguy của nghịch lý khí hậu ở California: Nhiệt độ toàn cầu tăng cao đang khiến khu vực này trở nên khô nóng hơn, song chúng cũng làm tăng khả năng xảy ra mưa lớn và đột ngột.
Giới chuyên gia nhận định tiểu bang này chưa sẵn sàng đối phó với việc có quá nhiều mưa, ngay cả khi họ phải vật lộn với việc thiếu nước.
Hai mặt của một vấn đề
Hạn hán leo thang và những cơn bão dữ dội ở California đại diện cho hai mặt của cùng một “đồng xu” khí tượng.
Cả hai đều gắn liền với thực tế là nhiệt độ tăng cứ một độ C thì không khí sẽ giữ ẩm nhiều hơn 7%. Điều này làm cho bầu khí quyển “khát nước” hơn trong mùa khô, khiến nó hút nước ra khỏi thảm thực vật và đất.
Tuy nhiên, điều đó cũng khiến các cơn bão sẽ trút xuống nhiều nước hơn do tích nước nhiều hơn. Biến đổi khí hậu do con người gây ra đã làm California ấm lên khoảng 1,4 độ C kể từ năm 1895, theo báo cáo năm 2022 của Cơ quan Bảo vệ Môi trường California.
Các nhà khoa học cho biết sự gia tăng nhiệt độ này đang làm trầm trọng thêm tình hình khí hậu, vốn được đặc trưng bởi mùa hè khô ráo và mùa đông ẩm ướt tại California.
Các nhà nghiên cứu vẫn đang tìm hiểu mối liên hệ với khí hậu trong các cơn bão gần đây ở California. Tuy nhiên, nhiều mô hình gợi ý rằng các dòng sông khí quyển – trước đây đã cung cấp một nửa lượng nước cho California – đang trở nên mạnh hơn và sẽ tiếp tục mạnh lên khi hành tinh này ấm lên.
Theo nhà thủy văn học Jeffrey Mount, thành viên cao cấp tại Viện Chính sách Công California và giáo sư danh dự tại Đại học California ở Davis, nhiều thập niên đưa ra các quyết định quy hoạch không chắc chắn đã khiến tiểu bang này dễ bị tổn thương trước các thảm họa.
Nông dân và chính quyền các thành phố đã bơm quá nhiều nước ngầm, khiến đất bị sụt lún. Theo dữ liệu vệ tinh của NASA, trong hai thập niên qua, tầng chứa nước bên dưới thung lũng Trung tâm đã mất tới 9,2 km3 mỗi năm.
Nước sông Los Angeles dâng cao vào 10/1. Ảnh: Reuters.
Đồng thời, tiểu bang này đã thay đổi mạnh mẽ các dòng sông của mình – xây đập, đắp đê, nắn thẳng các khúc quanh co. Điều đó đã loại bỏ các vùng ngập lũ tự nhiên của các con sông, và gây ra tình trạng thiếu nước ngầm vào mùa khô.
Không những vậy, các cộng đồng đã được xây dựng trên những vùng ngập lũ đó. Vì vậy, khi các con sông tràn qua bờ, nước sẽ tràn vào nhà của người dân thay vì bổ sung cho môi trường sống ở vùng đất ngập nước và từ từ thấm vào đất.
Theo ông Mount, hạt Santa Cruz, nơi đã bị ngập lụt trong các cơn bão gần đây, là ví dụ điển hình về việc này.
Vào cuối những năm 1950, Công binh Lục quân Mỹ đã “phân luồng” sông San Lorenzo để làm nó chảy sâu hơn và nhanh hơn, đồng thời xây dựng các con đê ở thượng nguồn để kiểm soát dòng chảy.
Theo một phân tích của giáo sư Gary Griggs của UC-Santa Cruz, hầu như toàn bộ trung tâm thành phố Santa Cruz được xây dựng ở nơi từng là đồng bằng ngập lũ trong 100 năm của con sông.
Tuy nhiên, việc xây dựng đó cũng làm giảm khả năng kiểm soát lũ của sông. Khi hành tinh ấm lên, các cơn bão mạnh dần sẽ ngày càng lấn át các hệ thống không được thiết kế cho những điều kiện khắc nghiệt như vậy.
Vì sao chống lũ ít được chú ý?Người dân cho biết các trận hỏa hoạn và hạn hán gần đây khiến cộng đồng của họ càng dễ bị tổn thương hơn trước các cơn bão năm nay.
Vào năm 2020, đám cháy Lightning Complex đã thiêu rụi một diện tích lớn. Các khu vực bị cháy hiện ít có khả năng hấp thụ nước mưa. Các sườn dốc đang sụp đổ khi không có thảm thực vật để giữ đất.
Đối phó với thực tế khí hậu khô nóng hơn đã trở thành một phần cuộc sống của nhiều người dân California. Tiểu bang này đã ở trong tình trạng khẩn cấp về hạn hán kể từ năm 2021.
California đã đầu tư hơn 8 tỷ USD vào các biện pháp dự trữ và bảo tồn nước trong hai năm qua. Bên cạnh đó, vào mùa hè năm ngoái, Thống đốc Gavin Newsom công bố tài liệu dài 19 trang phác thảo chiến lược để chuẩn bị cho những đợt hạn hán trong tương lai.
Tuy nhiên, nhiều người chỉ trích rằng California đã không làm được gì nhiều để chuẩn bị sẵn sàng cho những lúc có quá nhiều mưa.
Mặc dù Thượng viện tiểu bang năm ngoái đã đề xuất khoản đầu tư trị giá một tỷ USD vào quản lý lũ lụt và an toàn đập, hầu hết điều khoản đã bị loại bỏ khỏi bản ngân sách chính thức.
Deirdre Des Jardins, Giám đốc Cơ quan Nghiên cứu Nước California, nhận định đối với các cơ quan thủy lực, việc kiểm soát lũ lụt thường không được coi trọng trong các vấn đề về nguồn cung cấp nước.
Một đường hầm ngập nước ở Oakland, California, vào tuần trước. Ảnh: New York Times.
Bà cho biết áp lực chính trị từ các nhóm nông dân, nhà cung cấp nước thành phố và các khu vực bầu cử khác tập trung vào việc bảo đảm tiếp cận nguồn nước, thay vì chống lại lũ lụt.
“Chúng tôi cũng không tính đến những trận lũ lụt khắc nghiệt đó trong kế hoạch khẩn cấp của mình”, bà nói.
Sự tập trung cao độ của California vào tình trạng khan hiếm nước cũng là sản phẩm của cái mà ông Mount gọi là “sự bán rã của ký ức thảm họa”.
Mọi người có xu hướng quên đi những cơn bão dữ dội khi nước lũ rút đi. Trong khi đó, hạn hán là những thảm họa kéo dài khiến công chúng chú ý trong thời gian lâu hơn, từ đó tạo ra áp lực cho quan chức phải có hành động mạnh hơn theo hướng chống hạn hán, thay vì chú trọng chống lụt.
