Biểu tình vào cuối tuần có thể diễn ra trước Ngày Nhân quyền Quốc tế (10/12).
Vài tuần sau khi giành được nhiệm kỳ thứ ba với tư cách là Tổng Bí Thư Đảng Cộng sản Tàu (ĐCST), Tập Cận Bình đã phải hứng chịu một đòn giáng vào mặt nặng nề – hàng loạt người dân đã xuống đường với những tờ giấy trắng A4.
Sự kiện này đã được đặt tên là “Cách Mạng Giấy Trắng” và đã lan rộng ra nhiều thành phố trên khắp Trung Cộng. Dù mục đích chính của các cuộc biểu tình là kêu gọi chấm dứt chính sách zero-Covid hà khắc, nhưng người tham dự biểu tình ở Bắc Kinh và Thượng Hải đã công khai hô khẩu hiệu kêu gọi Tập từ chức. Một số người đi xa đến mức gọi ông là “nhà độc tài”.
Đây là cuộc khủng hoảng lớn nhất trong kỷ nguyên lãnh đạo của Tập, kể từ khi bắt đầu vào năm 2012.
Thậm chí còn có một cuộc biểu tình sinh viên được tổ chức tại Đại học Thanh Hoa, trường cũ của Tập Cận Bình. Trường đại học danh tiếng ở phía tây Bắc Kinh được coi là pháo đài quyền lực của Tập, và là nguồn gốc của “Thanh Hoa phái” – một phe mới trong đảng. Trần Cát Ninh (Chen Jining), cựu hiệu trưởng Đại Học Thanh Hoa, vừa được thăng chức vào Bộ Chính trị quyền lực tại đại hội toàn quốc ĐCST hồi tháng 10/2022.
Trần sau đó đã được chọn để trở thành Bí Thư Thành Ủy Thượng Hải, kế nhiệm Lý Cường, người được kỳ vọng sẽ trở thành thủ tướng tiếp theo thay Lý Khắc Cường.
Các cuộc biểu tình phản đối chính sách zero-Covid đã lan rộng khắp đất nước chỉ trong vài ngày.
Để đối phó với nhà cầm quyền, các sinh viên biểu tình đã thể hiện sự sáng tạo. Trong đêm tối, họ giơ cao những tờ giấy trắng, che kín mặt để tránh bị nhận dạng, trong lúc hô vang khẩu hiệu đòi Tập Cận Bình từ chức.
Một số sinh viên Thanh Hoa còn viết nguệch ngoạc các phương trình vũ trụ học của Alexander Friedmann trên tờ giấy của họ. Nguyên nhân được cho là vì trong tiếng Anh, “Friedmann” nghe giống như “người được tự do” (Free Man).
Trong số sinh viên biểu tình ở Đại Học Thanh Hoa, có rất nhiều phái nữ, qua đó phản ánh một sự thay đổi đáng kể trong xã hội Trung Cộng. Hoạt động xã hội tích cực của các nữ sinh là thể hiện hoàn toàn trái ngược với cuộc cải tổ cuả Bộ Chính trị ĐCST vào tháng 10, khi không có phụ nữ nào được góp mặt trong ban lãnh đạo gồm 24 thành viên.
Theo một nguồn tin từ Trung Cộng, trước những diễn biến này, các cấp lãnh đạo cao nhất của Đảng Cộng sản tự tin sẽ dập tắt cách mạng giấy trắng.
“Cách mạng giấy trắng sẽ bị dập tắt hoàn toàn chỉ trong vòng 10 ngày tới”, nguồn tin đáng tin cậy nói với phóng viên Nikkei, đồng thời cho biết thêm rằng ban lãnh đạo đảng đã đặt đất nước trong tình trạng báo động cao nhất khi Ngày Nhân quyền Quốc tế (10/12) đang đến gần.
“Có một sự khác biệt lớn so với những gì đã xảy ra trong quá khứ,” nguồn tin cho biết, ám chỉ sự cố liên quan đến Ngày Nhân quyền Quốc tế năm 1986. “Sẽ không có sự bất đồng nào trong giới lãnh đạo”.
Một nguồn tin khác cho biết: “Đừng đánh giá thấp năng lực hành chính và kỹ năng quản lý khủng hoảng của đảng [ĐCST] ở cấp địa phương” .
Các phương pháp mà chính quyền xử dụng để đàn áp làn sóng biểu tình giấy trắng không chỉ giới hạn ở vũ lực. Dữ liệu lớn đã được xử dụng để xác định, theo dõi, và kiểm soát những người gây kích động nhất.
Các kỹ thuật giám sát đã được xử dụng trong cuộc đàn áp các nhà hoạt động dân chủ ở Hồng Kông trước và sau khi luật an ninh quốc gia có hiệu lực ở thuộc địa cũ của Anh vào năm 2020.
Làn sóng phản đối zero-Covid đã nhanh chóng lan rộng khắp Trung Cộng sau khi một người biểu tình dũng cảm giương cao các biểu ngữ phản đối trên cầu vượt Tô Thông ở Bắc Kinh vào ngày 13/10, ngay trước đại hội toàn quốc của ĐCST.
Nội dung biểu ngữ kêu gọi cung cấp thực phẩm thay vì khai triển chính sách zero-Covid, tiến hành bầu cử thay vì ủng hộ “lãnh tụ”, và thực hiện quyền công dân tự do chứ không phải chế độ nô lệ – tất cả đều đi ngược lại chế độ chuyên chế của Tập.
Chính sách zero-Covid thường được thực hiện theo những cách vô cảm, gây ra sự khó chịu trong dân chúng. Một vài người từng hy vọng rằng các biện pháp chống dịch sẽ bớt sau đại hội đảng. Nhưng rõ ràng là điều ấy không xảy ra, người dân đã vô cùng tức giận.
Một trong những vụ chống đối đầu tiên xảy ra tại một nhà máy của Foxconn. Công nhân tại nhà máy lắp ráp iPhone lớn nhất thế giới ở Trịnh Châu, tỉnh Hà Nam, đã biểu tình phản đối các điều kiện làm việc có liên quan đến chính sách zero-Covid.
Sau đó, vào ngày 24/11, đám cháy bùng phát tại một khu chung cư ở Ô Lỗ Mộc Tề, thủ phủ của Khu tự trị người Duy Ngô Nhĩ Tân Cương, đã khiến 10 người thiệt mạng. Biểu tình nổ ra sau khi các bài đăng trên mạng xã hội lan truyền rằng lính cứu hỏa đã phản ứng chậm trễ vì lệnh phong tỏa zero-Covid.
Làn sóng biểu tình nhanh chóng lan sang Bắc Kinh, Thượng Hải, và các thành phố lớn khác.
Ngày Nhân quyền Quốc tế luôn gây khó khăn cho ĐCST. Năm 1986, ba năm trước cuộc đàn áp Thiên An Môn, GS Phương Lệ Chi, nhà vật lý từng là phó hiệu trưởng Đại học Khoa học và Công nghệ Trung Cộng ở tỉnh An Huy, đã kêu gọi nền dân chủ đất nước.
Lời kêu gọi của ông đã mở đường cho một phong trào sinh viên nhanh chóng lan rộng từ An Huy đến Bắc Kinh và Thượng Hải. Nhà chức trách đã nhận thấy các cuộc biểu tình năm 2022 cũng diễn ra theo mô hình tương tự.
Hồ Diệu Bang, Tổng Bí Thư ĐCST thời đó đã bị cách chức một tháng sau đó, vì phản ứng “nhẹ tay” của ông đối với phong trào ủng hộ dân chủ.
Đằng sau sự việc này là cuộc đấu tranh quyền lực phức tạp liên quan đến nhà lãnh đạo tối cao Đặng Tiểu Bình, người đã bổ nhiệm Hồ Diệu Bang vào các chức vụ chủ chốt, và các nguyên lão trong đảng, những người muốn hạ bệ Hồ Diệu Bang trong vai trò kiến trúc sư của sự thay đổi thế hệ trong ban lãnh đạo đảng.
Cuộc biểu tình của sinh viên tại Quảng Trường Thiên An Môn năm 1989 đã làm sâu sắc thêm cuộc đấu nhau trong nội bộ đảng.
Triệu Tử Dương được Đặng Tiểu Bình chọn để thay Hồ Diệu Bang làm Tổng Bí Thư ĐCST, nhưng chính họ Triệu cũng bị thanh trừng sau sự kiện Thiên An Môn, vì tỏ ra thông cảm với sinh viên.
Ngày Nhân quyền Quốc tế là ngày kỷ niệm việc Đại Hội Đồng Liên Hiệp Quốc thông qua Tuyên Ngôn Quốc Tế Nhân Quyền vào ngày 10/12/1948.
Vào ngày đó năm 2008, có một sự cố khác đã xảy ra. Một nhóm các nhà hoạt động nhân quyền do Lưu Hiểu Ba lãnh đạo đã công bố Hiến Chương 08 để kỷ niệm 60 năm Tuyên Ngôn Quốc Tế Nhân Quyền ra đời.
Hai năm sau, Lưu Hiểu Ba đoạt giải Nobel Hòa bình, nhưng ông vẫn ngồi sau song sắt nhà tù trong lúc lễ trao giải thưởng cho ông diễn ra ở Na Uy. Cả thế giới đã nhìn thấy hình ảnh chiếc ghế trống của ông tại buổi lễ, một bằng chứng mạnh mẽ cho lập trường cứng rắn của Bắc Kinh. Lưu Hiểu Ba mất năm 2017, khi vẫn là một tù nhân chính trị.
Phong tỏa đột ngột theo chính sách zero-Covid nghiêm ngặt đã tước đi quyền tự do đi lại của mọi người, vốn là một quyền con người cơ bản. Chính sách gây tranh cãi và không được lòng dân này cũng đã giáng một đòn mạnh vào nền kinh tế Trung Cộng. Đây là lý do tại sao nhiều dân thường đã tham gia các cuộc biểu tình của sinh viên trên khắp đất nước.
Nhà cầm quyền Trung Cộng đã không phải đối mặt với các cuộc biểu tình thực sự trên toàn quốc trong 33 năm qua.
Các cuộc biểu tình rầm rộ chống Nhật Bản vào tháng 9/2012 sau khi Nhật Bản quốc hữu hóa Quần đảo Senkaku không thể đem ra so sánh, vì Bắc Kinh tham gia rất nhiều vào việc lập kế hoạch và thực hiện chúng.
Những người tham gia được chính phủ đưa đón từ các vùng nông thôn và được trả trợ cấp hàng ngày. Các quan chức đã hỗ trợ phía sau những người biểu tình, theo dõi chặt chẽ và phân phát nước uống cho họ. Lần này, người của chính phủ cũng đang trà trộn vào các nhóm người biểu tình chống zero-Covid để theo dõi bắt người.
Tuy nhiên, sự bất mãn hiện tại hoàn toàn bắt nguồn từ vấn đề trong nước, và tập trung vào chính sách zero-Covid do Tập Cận Bình khởi xướng. Tập đã trực tiếp đặt mình vào giữa những làn đạn. Kể từ khi đại dịch virus Vũ Hán bùng phát vào tháng 1/2020, Tập đã nói rõ rằng ông đang lãnh đạo cuộc chiến chống lại virus. Ông cũng đứng ra nhận hết các thành tích liên quan, và gắn quyền lực và uy tín của mình với vấn đề quản lý đại dịch.
Sự trở lại của các phong trào phản kháng của sinh viên như giai đoạn 1986-1989 sẽ là một mối đe dọa đối với Tập, ảnh hưởng đến triển vọng duy trì quyền lực trọn đời của ông, đồng thời có thể sẽ làm tái diễn căng thẳng trong nội bộ đảng.
Ngày 10/12 Tuyên Ngôn Quốc Tế Nhân Quyền ra đời không phải là ngày mà Tập mong đợi. Liệu Tập còn có thể nói về “giấc mộng Trung Hoa” sau 10 ngày nữa?
Trong các cuộc biểu tình lớn ở Hồng Kông năm 2019, các ngày cuối tuần – thời gian diễn ra biểu tình – đã thu hút tới 2 triệu người tham gia. Nếu lịch sử là một bài học, dịp cuối tuần trước Ngày Nhân quyền Quốc tế sẽ là thời khắc quan trọng.
Do đó, cần hết sức chú ý đến những gì xảy ra ở Trung Cộng vào cuối tuần này.
Tác giả: Katsuji Nakazawa
Là nhà báo và biên tập viên cao cấp tờ Nikkei, hiện sinh sống tại Tokyo. Ông đã dành bảy năm làm phóng viên thường trú ở Trung Cộng và sau đó trở thành trưởng văn phòng Trung Cộng. Ông đã nhận Giải Nhà Báo Quốc tế Vaughn-Ueda năm 2014.
Nguồn: Katsuji Nakazawa, “Quash the ‘white paper’ – Xi’s Chinese dream turns nightmare”, Nikkei Asia, 01/12/2022
Theo phiên dịch Nguyễn Thị Kim Phụng trang Nghiên Cứu Quốc Tế