Một người bạn làm việc lâu năm ở Côte d’Ivoire (Phi châu) hay tin tôi đã qua Pháp, vẫn còn thất-nghiệp, bèn giới-thiệu tôi cho Công-ty Đường-Mía của quốc-gia- Không biết anh ta nói thế nào mà họ nhận tôi ngay, còn gởi cho tôi vé máy bay nữa,
Xưa nay, tôi chưa từng quen một người da đen gốc Phi Châu nào hết, và chỉ có vài khái-niệm đơnsơ về các vùng có người da đen như là ở đó… nóng lắm, đất-đai còn nhiều nơi hoang-vu, dân-chúng thì da đen thùi lùi, tối ngày vỗ trống rồi nhảy tưng tưng…. Vì vậy tôi hơi… ngán,, Nhưng cuối cùng rồi tôi cũng quyết-định qua xứ ấy làm việc, danh-dự hơn là ở lại Pháp để tháng tháng vác mặt đi xin trợ cấp đầu nọ đầu kia…
Nơi tôi làm việc tên là Borotou, tôi hơi dài dòng ở đây để thấy tôi đi “làm lại cuộc đời ” ở một nơi hoang-vu, hẻo-lánh mà cảnh-trí chẳng có gì hấp-dẫn – Thêm vào đó tôi là người Á-đông duy-nhất
làm việc chung với Tây trắng (chỉ có năm người) và Tây đen (đông vô số kể). Ở đây, thiên-hạ gọi tôi là “le chinois” – thằng Tàu –
Suốt ngày suốt tháng tôi chỉ nói có tiếng Pháp, cho nên, lâu lâu thèm quá tôi soi gương rồi nói chuyện với… mình bằng tiếng Việt như thằng khùng! Chưa bao giờ tôi cảm thấy tôi cô-đơn khi đối-diện với mình trong gương như vậy,,,
Một hôm, sau hơn tám tháng “ở rừng”, tôi được gọi về Abidjan để họp (đây là lần đầu tiên tôi được về thủ-đô). Anh tài-xế đen đưa tôi ra Touba, chúng tôi đến phi-trường lối 1giờ trưa- Sau khi phụ tôi gởi hành-lý, anh tài-xế nói:
_ Tôi ra ngủ trưa trong xe, chừng nào patron (ông chủ) đi được rồi tôi mới về,,
Ở xứ da đen, họ dùng từ ‘patron’ để gọi ông chủ, ông xếp, người có địa-vị, có tiền, người được họ nể-nang… Nghe quen rồi nên chẳng có gì chói tai hết !
_ Về đi, đâu cần phải đợi – Tôi nói
Không-khí nóng bức, quạt trần quay vù , thêm mấy cây quạt đứng xoay qua xoay lại vẫn không đủ mát,, Thiên-hạ ngủ gà ngủ gật, tôi cũng ngã người trên lưng ghế, lim dim…
Trong lúc thiu thiu ngủ, tôi loáng thoáng nghe có tiếng ca… vọng cổ.. Tôi mở mắt nhìn quanh, thấy không có gì, thở dài nghĩ “Tại mình nhớ quê-hương, xứ-sở quá nên trong đầu nghe ra như vậy..” rồi lại nhắm mắt lim dim.. Rồi lại nghe tiếng vọng cổ lại cất lên, mà lần này lại nghe rõ câu ngân nga trước khi .. xuống… xề:
“Mỗi buổi hoàng-hôn tôi vẫn đứng đây để nhìn từng chiếc phi-cơ cất … cánh, rồi khuất lần sau khói trắng sư..ơng… ch.. iều.. Tôi nhớ quê-hương và mong đợi ngày.. dề “…
Đúng rồi, không phải tôi đang mơ mà rõ ràng có người đang ca vọng cổ ngoài kia.. Tôi nhìn ra hướng đó, thấy xa xa dưới lùm cây có một người da đen nằm trên chiếc võng, và chỉ có người đó thôi,, Lạ, người da đe đâu có nằm võng, họ chỉ nằm trên một loại ghế dài bằng gỗ cong cong, hay là loại ghế bố thường thấy ở bãi biển.. Tò mò, tôi bước ra đi về hướng đó để xem là ai vừa ca vọng cổ… Thì ra là một anh đen còn trẻ, và cái võng lại là cái võng nhà binh của quân-đội VNCH ngày trước, Tôi lên tiếng bằng tiếng Pháp: Bonjour!
Anh ngừng ca, ngồi dậy nhìn tôi, cười, rồi cũng nói ‘Bonjour’
Vẫn là tiếng Pháp, tôi hỏi: Anh hát cái gì vậy?
Hắn đứng lên, bước về phía tôi:
_ Một bài ca của Việt-nam ! Còn ông có phải ông là le chinois làm việc cho hãng Đường ở Borotou không?
Tôi trả lòi vẫn bằng tiếng Pháp:
_ Đúng và sai, đúng là tôi làm việc ở Borotou, còn sai là vì tôi không phải là người Tàu- Tôi là người Việt-nam,,
Vừa nghe, hắn trợn mắt lên, vẻ vừa ngạc-nhiên vừa mừng-rỡ, rồi.. bật ra tiếng Việt, cái giọng đặc sệt miền Nam, chẳng có chút lơ lớ nào:
_ Mèn đéc ơi! Bác là người Việt-nam thiệt hả? Rồi vỗ lên ngực mình: Con… con cũng là người Việt-nam nè !!!
Thiếu chút nữa là tôi bật cười nhưng tôi kìm lại kịp khi tôi nhìn gương mặt rạng-rỡ vì sung-sướng… Tôi bỗng nghe một xúc-động dâng lên tận cổ họng mình.. Thân đã lưu-vong lại trôi dạt đến cái xứ “khỉ ho cò gáy”, may mắn gặp được một người nói tiếng Việt-nam và biết nhận mình là người Việt-nam dù là da đen! Ôi, thật là quý bỡi hình ảnh của Quê-hương như đang ngời lên trước mắt tôi..
Tôi bước tới đưa tay, hắn bắt tay tôi bằng cả hai bàn tay, vừa lắc vừa nói huyên-thuyên:
_ Trời ơi.. Con mừng quá.. mừng quá… Trời ơi, bác biết không bao nhiêu năm nay con thèm gặp người Việt mình để nói chuyện cho đã.. Bây giờ gặp bác thiệt … con mừng ” hết lớn” bác à!!
Rồi hắn kéo tôi lai võng: Bác nằm đi, nằm đi,,
Hắn lại đống gạch gần đó lấy hai ba viên kê bên cạnh võng rồi ngồi lên, miệng vẫn không ngừng nói:
_ Con nghe thiên-hạ nói ở Borotou có một người Tàu, con đâu dè là bác, nếu biết vậy con đã phóng honda vô trỏng kiếm bác rồi, đâu đợi tới bây giờ…
Hắn móc gói thuốc rồi mời: Mời bác hút với con một điếu,
Hắn đưa cả gói thuốc về phiá tôi bằng cả hai tay, một cử-chỉ mà từ lâu tôi không còn nhìn thấy!
Tôi rút điếu thuốc để lên môi,, hắn chẹt quẹt máy đưa ngọn lửa lên đầu điếu thuốc, một tay che như trời đang có gió – Tôi bập thuốc rồi ngạc-nhiên nhìn xuống cái quẹt máy.. Hắn nhăn răng cười:
_ Bộ bác nhìn ra nó rồi hả?!
Tôi vừa nhả khói thuốc vừa gật đầu.. Đó là một loại quẹt máy Việt-nam nho nhỏ, dẹp lép, đầu có nét cong cong,, Muốn quẹt phải lấy hẳn cái nắp ra chứ nó không dính vào thân ống quẹt bằng một bản lề nhỏ như loại quẹt ngoại-quốc,
Hắn cầm cái quẹt máy, vừa lật qua lật lại và nhìn một cách trìu mến:
_ Của ông ngoại con cho đó! Ông cho hồi ổng còn sống,
Rồi hắn cười
_ Hồi đó ông gọi con bằng “thằng Lọ Nồi” !
Ngừng một chút rồi tiếp: Vậy mà ông thương con lắm à bác,,
Hắn đốt điếu thuốc, hít một hơi dài rồi nhả ra từ từ, nhìn hắn, tôi biết hắn đang sống lại bằng nhiều kỳ-niệm…
_ Má con con ngày xưa ở Nha-trang…
_ Rồi má con bây giờ ở đâu?
_ Má con chết rồi, chết ờ Nha-trang hồi năm 75!
_ Còn ba của cháu,
_ Ổng hiện ở Paris, nhờ là có dân Tây nên sau 1975 được hồi-hương, Con đi quân-dịch cho Pháp xong rồi, về đây ở với bà Nội.. Con sinh ra ở Nha-trang, có đi học ở Saìgòn, về đây buồn thúi ruột thúi gan luôn…
Tôi nhìn hắn một lúc, cố tìm ra một nét Việt-nam.. Thật tình, hắn không có nét gì lai hết.. Hắn lớn con, nước da không đến nổi đen thùi lùi như phần đông dân-chúng ở xứ này,, nhưng vẫn không có đượ một cái màu cà-phê lợt lợt để thấy có chút gì khác khác.. Tóc xoăn sát da đầu, mằt cũng lồi với đôi môi dày…
Tôi chợt nói, nói một cách máy móc: Thấy cháu chẳng có lai chút nào hết!
Hắn nhìn tôi, giọng chợt nghiêm và chao đi:
_ Có chớ bác, con có lai chớ bác..
Hắn xòe hai tay mình đưa ra phía trước, lật qua lật lại:
_ Bên nội con nằm ở bên ngoài đây nè, Rồi để một tay lên ngực, vỗ nhè nhẹ
_ Còn bên ngoại nằm ở bên trong, ở đây, ở đây nè bác,,
Giọng bất chợt như nghẹn lại:
_ Con lai nên con ngoài thì đen thui, còn bên trong, như bàn tay con, thì nó vàng bác ơi,,,
Tôi xúc động, không còn thấy màu da đen của hắn mà chỉ thấy trước mắt mình một người thanh-niên Việt-nam từ trong xương tủy cho đến lời lẽ, nói năng… Tôi vỗ nhẹ lên vai hắn, gật đầu:
_ Ờ.. Bác thấy, bây giờ thì bác thấy..
Hắn mĩm cười:
_ Ở đây người ta nói con không giống ai hết, bỡi vì con hành-động, cư-xử, nói năng không giống họ. Bà nội con cũng nói như vậy nữa.. Còn con, thì mỗi lần con nhìn con trong gương con vẫn nhận ra con là người Việt-nam… Bác coi có khổ không?!
Rồi hắn nhìn tôi, một chút trìu mến dâng lên trong ánh mắt…
Bây giờ con gặp bác rồi, con thấy không còn cô-đơn nữa.. Gặp một người giống mình ở cái xó xa xôi hẻo-lánh này, thiệt là trời còn thương con quá!
Tôi im-lặng nghe hắn nói, nhìn hắn nói mà có cảm-tưởng như hắn đang nói cho cả hai.. Cả hai chúng tôi quả thật như cùng mang một tâm-trạng,,
Hắn vẫn nói như đã thèm nói từ lâu:
_ Nhớ Sàigòn quá nên con thường hay ca vọng cổ cho đỡ buồn.. Hồi nãy bác lại đây là lúc con đang ca bài “Đường về quê Ngoại ” đó bác!
_ Bác không biết ca nhưng bác cũng rất thích nghe vọng cổ.
Giọng hắn bỗng như hăng lên:
_ Vọng cổ là cái chất của miền Nam mà bác, nó không có lai Âu lai Mỹ gì hết, nó có cái hồn Việt-nam cũng như cá kho tộ, tô canh chua của má con.. bác thấy không! Bỡi vậy không có gì nhắc cho con nhớ Việt-nam bằng bài ca vọng cổ hết !
_ Bác cũng vậy! Tôi nói và lòng thấy vui mừngvì từ đây về sau hai bác cháu đã bớt cô-đơn vì có người để chuyện trò nơi đất khách,,
Cò tiếng máy bay đang đánh một vòng trên trời, chúng tôi cùng đứng lên, hắn nói: Nó tới rồi đó, tụi con phải sửa soạn xe trắc và rờ-mọt để lấy hành-lý, con làm việc cho hãng Air Afrique,
Rồi hắn nắm tay tôi lắc mạnh
_ Thôi, bác đi mạnh giỏi, con tên là Jean – Ở đây ai cũng biết ” Jean le Vietnamien” hết.. Chừng dề lại đây bác ghé con chơi, nghen.
Bỗng hắn ôm chầm lấy tôi, siết nhẹ, rồi giữ như thế không biết bao lâu, giọng chợt lạc đi:
_ Ghé con nghe bác.. Nhớ nghen bác..
Tôi không còn nói gì được hết, chỉ vừa gật đầu vừa vỗ vỗ vào lưng hắn như vỗ lưng một người con
Khi hắn buông tôi ra, hai má của hắn ướt nước mắt, tôi vội quay đi, lầm lũi bước nhanh về nhà ga… Hồi nãy nó ôm tôi có lẽ nó đã tưởng tượng như là nó đang ôm lại được một góc trời Quê Mẹ !
Trên máy bay tôi miên man nghĩ đến “thằng Jean” rồi tự hứa sẽ gạp lại nó nhiều hơn để cho nó bớt cô-đơn, và để cho tôi bớt cô-đơn .. như nó !
Bây giờ viết lại chuyện Jean mà tôi tự hỏi:
“Trong vô số người Việt-nam lưu-vong hôm nay, còn được bao nhiêu người khi nhìn trong gương vẫn nhận ra mình là người Việt-nam? Có được bao nhiêu người vẫn còn mênh mang trong lòng mình điệu ca vọng cổ, để thấy hình ảnh Quê-hưong vẫn còn nguyên trong tâm-tưởng cho đến hết đời?!”
Tiểu Tử
__________
VỌNG CỐ-HƯƠNG
– Cảm xúc từ bài viết này của Tác-giả Tiểu-Tử “Nhìn trong gương con vẫn nhận ra con là người Việt-Nam”
– Gởi đến “Jean le Vietnamien – Lọ Nồi “
Ta nhớ ta nguồn-cội
Khi lệ mờ gương soi,
Ta nhớ ta tiếng nói
Khi u-uẩn điệu buồn
Cội-nguồn đâu chỉ quê cha
Hồn con Quê Mẹ xót xa dặm ngàn
Ai về Xứ Việt – Nha-trang,
Xin cho tôi nắm cát vàng tuổi thơ…
Vọng cổ buồn – vọng cổ buồn
Mang mang thần-thức cội-nguồn Châu Phi,
TUYẾT HÀ,