Trí tuệ nhân tạo (AI) sẽ lấy đi bao nhiêu loại việc làm của con người? Với sự xuất hiện robot AI trò chuyện ChatGPT, chắc hẳn nhiều người cũng đang lo ngại công việc của mình sớm muộn cũng được AI làm thay.
ChatGPT được tỷ phú Bill Gates ca ngợi
Theo một cuộc khảo sát, tính đến tháng 1/2023 có đến 89% sinh viên đại học ở Mỹ sử dụng ChatGPT để làm bài tập về nhà (tính đến ngày 6/2), kho ý tưởng về ChatGPT tiếp tục tăng lên. Ngay cả tỷ phú công nghệ Bill Gates cũng đánh giá cao khi cho biết rằng sự xuất hiện của công nghệ trí tuệ nhân tạo như ChatGPT có ý nghĩa lịch sử lớn gần như sự ra đời của Internet và máy tính cá nhân.
ChatGPT là mẫu robot trò chuyện (chatbot) hoàn toàn mới do phòng thí nghiệm nghiên cứu trí tuệ nhân tạo OpenAI phát hành ngày 30/11/2022, đây là một công cụ xử lý ngôn ngữ tự nhiên được điều khiển bởi công nghệ trí tuệ nhân tạo. Nó có thể tiến hành các cuộc hội thoại bằng cách học và hiểu ngôn ngữ của con người, đồng thời cũng có thể tương tác theo mạch văn của cuộc trò chuyện gần như người với người trò chuyện, thậm chí có thể hoàn thành các nhiệm vụ như viết email, kịch bản video, viết quảng cáo, dịch thuật và viết mã (code).
ChatGPT có thể hoàn thành nhiều vấn đề về trí thông minh, không chỉ vượt qua kỳ kiểm tra pháp lý và y tế của một số trường học ở Mỹ mà thậm chí còn vượt qua bài kiểm tra đầu vào cấp độ kỹ sư phần mềm cấp ba của Google (mức lương hàng năm là 183.000 USD). Chatbot AI này không chỉ có thể viết luận văn, đánh giá âm nhạc, viết thư xin việc, thậm chí còn có thể tạo sách thiếu nhi, giúp sinh viên đại học gian lận.
Google thậm chí còn phát hiện ra trong trường hợp phỏng vấn ChatGPT tại công ty thì ChatGPT đạt chuẩn để Google tuyển dụng làm lập trình viên cấp cơ bản. Nhân viên của Amazon đã thử nghiệm ChatGPT cũng cho biết chatbot “thực sự tốt” trong việc trả lời các câu hỏi hỗ trợ khách hàng, “tuyệt vời” trong việc tạo tài liệu đào tạo, và “rất mạnh mẽ” trong việc trả lời các câu hỏi về chiến lược của công ty.
Một nghiên cứu năm 2013 của Đại học Oxford cho thấy trong vòng 20 năm tới có đến 47% công việc ở Mỹ có thể bị AI thay thế.
Giới chuyên gia cho biết các công nghệ AI mới nổi như ChatGPT có thể lấn chiếm công việc của nhiều người, đặc biệt là công việc văn phòng.
Lịch sử phát triển của ChatGPT
Cuối tháng 11/2022, robot trò chuyện đối thoại bằng trí tuệ nhân tạo ChatGPT đã ra mắt, chỉ trong 5 ngày số lượng người dùng đăng ký đã vượt quá 1 triệu.
Ngày 2/2/2023, công ty trí tuệ nhân tạo (AI) OpenAI của Mỹ đã phát hành gói đăng ký thử nghiệm ChatGPT – ChatGPT Plus. ChatGPT Plus được cung cấp với mức giá 20USD mỗi tháng, người đăng ký có thể nhận được dịch vụ ổn định hơn và nhanh hơn phiên bản miễn phí, cũng như quyền ưu tiên dùng thử các tính năng và tối ưu hóa mới.
Ngày 2/2/2023 Microsoft chính thức thông báo rằng tất cả các sản phẩm của họ sẽ tích hợp ChatGPT, ngoài Office và công cụ tìm kiếm Bing đã công bố trước đó, Microsoft cũng sẽ tích hợp ChatGPT trong nền tảng điện toán đám mây Azure.
Ngày 3/2/2023, giới lãnh đạo IT lo ngại robot trò chuyện trí tuệ nhân tạo ChatGPT nổi tiếng đã bị tin tặc sử dụng để lên kế hoạch tấn công mạng. Một báo cáo của BlackBerry đã khảo sát 500 người ra quyết định trong ngành IT của Vương quốc Anh về công nghệ ChatGPT mang tính cách mạng, theo đó hơn 76% tin rằng có những nước đã dùng ChatGPT trong chiến tranh mạng nhắm mục tiêu vào nước khác. Gần một nửa (48%) tin rằng vào năm 2023 sẽ có một cuộc tấn công mạng “thành công” do ai đó sử dụng ChatGPT với ác ý gây ra.
Nhiều việc làm của con người dần được robot AI thực hiện thay
Nghiên cứu mới nhất chỉ ra 10 công việc sau đây có nhiều khả năng bị AI thay thế nhất: Tất cả các công việc truyền thông, bao gồm quảng cáo, viết kỹ thuật, báo chí và bất kỳ nghề nghiệp nào liên quan đến sáng tạo nội dung đều có khả năng bị ảnh hưởng bởi ChatGPT và các dạng trí tuệ nhân tạo tương tự. Bởi vì việc phân tích và giải thích một lượng lớn dữ liệu và thông điệp dựa trên ngôn ngữ là kỹ năng mà công nghệ AI có thể cải thiện.
Có dự đoán cho thấy những nghề sau đây có nhiều khả năng bị ChatGPT thay thế nhất: ①Công việc kỹ thuật, bao gồm lập trình viên và kỹ sư phần mềm; ②Nhân viên truyền thông; ③Nhân viên pháp lý; ④Nhà phân tích nghiên cứu thị trường; ⑤Giáo viên; ⑥Tài chính; ⑦Thương nhân tài chính Trader; ⑧ Nhà thiết kế đồ họa; ⑨ Kế toán; ⑩ Dịch vụ khách hàng.
Một nghiên cứu năm 2022 của công ty nghiên cứu công nghệ Gartner dự đoán rằng đến năm 2027, chatbot sẽ là kênh dịch vụ khách hàng chính của khoảng 25% công ty.
Chuyên gia Kai-fu Lee (Lý Khai Phục) nổi tiếng về AI đã phân tích và liệt kê 10 công việc hàng đầu sẽ bị AI thay thế trong tương lai. Ông cho biết có nhiều công việc mà AI có thể làm tốt hơn con người, tiêu biểu như công việc có quy trình đơn giản và lặp đi lặp lại. Ông đã liệt kê 10 loại công việc trong tương lai sẽ “chỉ tồn tại trên danh nghĩa” và 10 loại công việc tưởng chừng là “bát cơm vàng” nhưng đã “rất nguy cơ”, qua đó kêu gọi những người hành nghề liên quan lên kế hoạch trước.
- Nhân viên tiếp thị qua điện thoại
Tiếp thị qua điện thoại sẽ là một trong những công việc bị AI thay thế nhanh nhất, trong tương lai những cuộc gọi như vậy sẽ ngày càng trở nên tự nhiên hơn. AI cũng sẽ tìm cách thu hút khách hàng thông qua thông tin khách hàng, lịch sử mua hàng, nhận diện nét mặt… So với tiếp thị qua điện thoại thủ công thì việc dùng AI thay thế giúp gần như không tốn chi phí, không ngại vấn đề phàn nàn lại có hiệu quả cao, có tính nhất quán cao với logic kinh doanh, do đó ông Kai-fu Lee tin rằng công việc tiếp thị qua điện thoại “không có tương lai”.
- Dịch vụ khách hàng
Do tính chất lặp đi lặp lại của loại công việc này (thường phản hồi kiểu định sẵn) nên các vị trí dịch vụ khách hàng sẽ bị thay thế phần lớn bởi AI. Điều này sẽ được thực hiện theo nhiều giai đoạn, đầu tiên sẽ được thay thế bằng chatbot và dịch vụ khách hàng qua email, tiếp theo là dịch vụ thoại liên quan đến một số lượng lớn cuộc gọi và các sản phẩm/dịch vụ tương đối đơn giản, còn yếu tố con người sẽ đóng vai trò dự phòng xử lý các cuộc trò chuyện hoặc cuộc gọi mà AI không thể xử lý (chẳng hạn như khách hàng tức giận và phàn nàn…), nhưng quá trình này cũng sẽ tích lũy rất nhiều dữ liệu cho AI để cuối cùng có thể giúp AI thể hiện tốt hơn con người.
- Nhân viên kho
Các robot robot công nghiệp và các giải pháp tự động hóa đã bắt đầu thay thế con người trong vận chuyển chính xác các kệ hàng hóa đến vị trí được chỉ định của nhà kho. Với những tiến bộ về thị giác máy tính và thao tác robot, AI có thể dễ dàng tiếp cận thùng hàng và chất hàng lên xe tải cùng thực hiện các nhiệm vụ kho hàng khác. Xu hướng tự động hóa kho bãi và hậu cần ngày càng trở nên khó cưỡng lại, so với các nhà máy, tự động hóa kho hàng đòi hỏi độ chính xác thấp hơn và do đó dễ thực hiện hơn.
- Nhân viên thu ngân và nhân viên vận hành
Một số công ty tầm cỡ thế giới đã giảm số lượng người điều hành cửa hàng trực tuyến từ 20.000 xuống còn 10.000, vì đây là những người trung gian “vô danh” xử lý dữ liệu và thông tin, công việc của họ bao gồm lưu trữ tài liệu, xử lý, mua hàng, quản lý hàng tồn kho, phát hiện lỗi, tính toán lượng hàng bán, báo cáo kết quả cho quản lý… Nhưng với việc số hóa các quy trình kinh doanh, các hệ thống kinh doanh thông minh có thể tự động hóa toàn bộ quy trình và AI thậm chí có thể đưa ra quyết định trực tiếp.
- Điện thoại viên
Nhân viên tổng đài điện thoại là một trong những công việc sử dụng ít kỹ năng nhất của giao tiếp giữa con người qua điện thoại. Ngày nay nhận dạng giọng nói ngày càng chuẩn xác hơn (nhận dạng giọng nói của Microsoft đã vượt trình độ con người) và tổng hợp giọng nói theo hướng đối thoại theo tình huống ngày càng trở nên tự nhiên hơn (tổng hợp giọng nói của Google y như con người), do đó dự đoán việc làm nhân viên tổng đài điện thoại bị AI thay thế chỉ còn là vấn đề thời gian.
- Thu ngân/Thủ quỹ
Cạnh tranh gay gắt đang buộc các nhà bán lẻ, ngân hàng và công ty thức ăn nhanh phải triệt để nhất có thể trong tinh giản hóa các quy trình thủ công. Nhưng giá thành cao trong đầu tư cửa hàng không người và vấn đề thanh toán di động còn chưa phổ biến, dự đoán tạm thời hiện nay cửa hàng không người chưa thể nhanh chóng phổ biến rộng trên quy mô lớn, nhưng xu thế máy thanh toán tự động cũng như máy bán hàng tự động thông minh và cửa hàng tiện lợi nhỏ đang ra đời rầm rộ, vì vậy cũng đến lúc công việc trợ lý bán hàng gặp nguy cơ.
- Nhân viên thức ăn nhanh
Việc chuẩn bị thức ăn vừa lặp đi lặp lại vừa cố định tại chỗ nên chắc chắn sẽ bị AI thay thế. Hiện nay những hệ thống cửa hàng theo chuỗi đã bắt đầu tự động hóa quy trình đặt hàng, bước tiếp theo sẽ là tự động hóa việc chuẩn bị và nấu nướng thực phẩm. Ngoài ra trong tương lai sẽ có những hệ thống nhà hàng bình dân theo chuỗi kiểu hoàn toàn mới với chức năng nấu và phục vụ hoàn toàn tự động, do đó “nhà hàng robot” sẽ thay thế hoạt động kinh doanh thức ăn nhanh truyền thống, dẫn đến số lượng nhân viên thức ăn nhanh giảm sút.
- Máy rửa chén
AI sẽ có khả năng thực hiện toàn quy trình rửa chén/bát, có thể lấy bát đĩa trực tiếp ra khỏi bàn ăn, sau đó rửa bát đĩa và lau cho sáng bóng. Giá của robot rửa chén/bát hiện còn khá cao, nhưng đối với các nhà hàng lớn thì họ vẫn có thể chấp nhận được nếu cân nhắc so với chi phí lao động tiết kiệm được.
- Thanh tra chất lượng dây chuyền sản xuất
Những công ty “AI + sản xuất” sẽ nổi lên khiến các dây chuyền sản xuất có công việc lặp đi lặp lại và môi trường làm việc cố định sẽ dần bị AI thay thế. Quá trình bị thay thế này có thể kéo dài trong khoảng hai thập niên, bởi độ khó của thao tác khiến robot AI còn chưa đủ đáp ứng, nhưng cũng có một số công việc trong dây chuyền sản xuất mà dễ sử dụng AI, chẳng hạn như kiểm tra hư hỏng hay khiếm khuyết của hàng hóa, bởi vì loại công việc này có thể tận dụng lợi thế của xử lý thị giác máy tính trong khi yêu cầu ít hoặc không cần thao tác.
- Chuyển phát nhanh
Người đưa thư và người giao hàng đang bị thay thế bởi robot giao hàng, ô tô nhỏ, xe tải lớn và máy bay không người lái. Trước tiên sẽ là dịch vụ giao hàng trong nhà trong các môi trường có cấu trúc (như phòng khách sạn và căn hộ), sau đó mở rộng ra các tuyến đường phi công cộng, cuối cùng là thâm nhập vào toàn bộ ngành chuyển phát nhanh. Do đó công việc chuyển phát nhanh không phải lựa chọn tốt, vì công việc này liên quan đến rất ít kỹ năng con người và sự tương tác giữa người với người.