Thời gian mãi âm thầm trôi đi không bao giờ trở lại, và cũng chẳng dừng lại chờ ai, nó cứ theo những làn sóng sáng và tối của ngày và đêm trên trái đất quay đúng một vòng quanh mặt trời để làm tròn một năm, rồi tiếp tục qua vòng khác để thêm tuổi cho mọi người. Ngày nay người ta sống vội vã, vùi đầu vào công việc, họ dùng hai chữ thời gian hầu như hằng ngày, “phí thời gian”, “mất thời gian”, “hết thời gian”… cho đến một ngày nào đó khi có dịp nhìn lại những tấm hình trong cuốn album cũ, tôi mới thật sự cảm nhận được ý nghĩa của nó và thốt lên: “Ôi thời gian.”

Ngày ấy đã ba mươi năm rồi, hồi mới qua Toronto được vài tháng, tôi ở nhà làm babysit lo nấu nướng chùi dọn, được ăn uống đầy đủ, ít dầm sương dãi nắng nên trắng da dài tóc, người trẻ trung. Vào một ngày thứ Bảy đẹp trời, người bà con của tôi chở tôi đến mall để mua sắm ít áo quần. Lúc ngang qua tiệm chụp hình thấy có bảng đề “promotion $10”, tôi bảo người nhà cho tôi vào chụp một tấm để gởi về cho ba mẹ tôi vui. Sau một tuần đến lấy hình, tôi đứng ngắm nghía hai tấm hình trên tay rồi nói với ông phó nhòm tôi cười có dấu chân chim thấy già quá, tôi xin ông cho tôi chụp lại một pô khác thật chính diện để che dấu chân chim trên hình. Ông bảo chụp lại hôm nay giá ba chục đô. Tôi năn nỉ ông cho tôi giá mười đô như tuần trước. Ông nhất định không chịu, tôi làm eo bảo vậy thì tôi chẳng muốn đem hình về. Ông phó nhòm là một người lớn tuổi, đứng nhìn tôi như một con nhà quê lên tỉnh đi chụp hình mà trả giá. Ông mỉm cười bảo: “Lấy hình về đi, năm năm sau cô sẽ thấy đẹp, chứ để lại tôi cũng dzụt đi thôi.” Thế là tôi miễn cuỡng cầm hai tấm hình về cất kỹ vào trong thùng đồ cũ dưới basement, và chẳng bao giờ có cơ hội coi lại.

Cho tới cách đây mấy hôm, khi lệnh giới nghiêm của Covid chưa gỡ bỏ, tôi ở nhà tìm việc làm cho qua ngày tháng. Lúc tôi xuống lục những thùng đồ cũ để vất bỏ bớt, thì gặp phải hai tấm hình đó và những cuốn album bị lãng quên một thời gian dài khi digital camera đã thay thế những tấm hình trên giấy. Tôi cầm tấm hình mỉm cười, rồi tự nói một mình: “Hồi đó mình trẻ thiệt”, mà trẻ thì thường đi đôi với đẹp, hèn gì ông phó nhòm bảo mình đem mấy tấm hình về cũng phải.

Tôi kéo cái ghế bên cạnh ngồi xuống chậm rãi coi lại mấy tấm hình trong cuốn album cũ, lòng bàng hoàng nhớ lại những tháng năm đầu tiên trên quê hương mới. Thời gian đã xây dựng cho tôi một quá trình sống với bao nhiêu kỷ niệm vui buồn, những khó khăn trải qua, và những thành quả gặt hái. Hình ảnh của cô gái ngây thơ năm nào giờ đây là một grandma với mái tóc bạc, da chùng, nhưng sao tôi chẳng thấy buồn chút nào, có lẽ thời gian đã bù lại cho tôi nhiều thứ quí giá hơn, kinh nghiệm, hiểu biết và khôn ngoan. Nếu có bà tiên nào đó xuất hiện hỏi tôi có muốn đổi lại tôi bây gìờ để lấy tôi ngày xưa không, tôi sẽ lắc đầu lia lịa nói với bà rằng: “Không”! Tội gì đổi một thùng gạo đầy để lấy thùng gạo rỗng mặc dù là cái thùng có mới hơn. Một ngày nào đó những gì trong tôi sẽ phai mờ và ra đi; tôi sẽ không nuối tiếc gì vì tôi đã sống hết mình trong từng khoảnh khắc của thời gian qua bao thăng trầm của cuộc đời.

Ai đó đã có những mối tình tan vỡ, đã mất đi người thương yêu nhất trong đời, đã bị sự lừa lọc dối trá cướp đi phẩm chất của con người, tưởng chừng không vực dậy nỗi, vậy mà chỉ cần vài ba tháng là họ có thể đứng lên với cuộc sống đang đợi chờ phía trước. Tất cả đều nhờ đến thời gian, nó giúp ta quên đi những đau buồn để tiếp tục vững bước. Một hôm bà hàng xóm hốt hoảng gọi tôi vì con gái mười sáu tuổi của bà bị thằng bạn trai đầu tiên tuyên bố “break up”, cô bé nằm lì trong phòng bỏ ăn hai ngày liền khiến bà lo sợ. Tôi bảo bà bỏ bên cạnh giường nó vài lon pop, rồi canh chừng chờ nó tự đứng dậy. Sáng hôm sau cô bé thức dậy sửa soạn đi học lại. Khoảng một tháng sau bà gặp nó ngoài đường dung dăng dung dẻ với một thằng bạn trai khác. Bà gọi tôi bảo bà mừng quá. Tôi nói với bà chỉ cho nó ít thời gian thì nó tự lành chứ chẳng có thuốc gì chữa được bệnh tương tư.

Thời gian là vàng bạc. Trong thành phố tôi ở mọi người đều cần nhiều tiền, và có nhiều người rất mê tiền nên chẳng có thời gian. Họ dùng gần hết thời gian để đổi ra tiền, rồi dùng tiền để đẻ ra tiền nên mấy khi họ có được thời gian cho bạn bè, và người thân. Có những nghề nghiệp hoặc business mỗi giờ có thể kiếm vài trăm tới vài ngàn đô thì làm sao họ có thể bỏ tiền để lấy thời gian. Tôi không lạ gì những gia đình cha mẹ bận rộn kiếm tiền, thuê người giữ con từ sáng tới tối cho tới khi các con đã lên giường, những đứa trẻ lớn lên không tình thương nhiều khi trở nên vô tâm, vô tình, rồi cha mẹ lại ngồi than thở tại sao. Có những người khác không có cơ hội kiếm tiền nên dư thời gian, họ rất rộng lượng với thời gian, làm gì cũng từ tốn không hối hả, họ rất kiên nhẫn chờ đợi khi phải sắp hàng dù cho hàng có dài bao nhiêu, người ta gọi là sống chậm. Mấy năm sau nầy tôi nghe người ta hay khuyên nên sống chậm để tốt cho sức khỏe tinh thần và thể lực, như vậy thì chỉ có những người hưu trí hoặc những người không cần phải làm việc mới có thể thực hiện được, chứ khi người ta đã bỏ chân vòng quay của công việc thì làm gì có thời gian để sống chậm!

Mỗi năm đi qua thì mọi người già trẻ đều được thêm một tuổi, không thiếu không thừa, không lấy đi bỏ lại, không mua không bán với thời gian, thời gian rất công bằng với mọi người. Tôi có đọc đâu đó nghe thủ tướng Lý Quang Diệu ở Singapore nói với những người trẻ rằng bán cho ông một năm của tuổi trẻ để đổi lấy một triệu đô xanh; hồi đó triệu đô US chắc lớn lắm. Tôi hiểu ý ông là thời gian của tuổi trẻ rất quý giá, là năng lượng để khởi nghiệp và làm việc, già không còn nhiệt huyết nữa nên đừng để phí thời gian của tuổi trẻ, đừng để nó trôi qua vô nghĩa, vì thời gian chỉ đi một chiều. Tôi của hôm nay khác với tôi của hôm qua. Trên thị trường thì cái deal của giờ này khác với deal của giờ kế tiếp. Có nhiều người hay than thở giá gì thời gian trở lại cho tôi làm lại từ đầu tôi sẽ làm tốt hơn, nhưng cái đẹp của cuộc sống là không hoàn hảo nên thời gian chẳng bao giờ quay lại. Tuổi tác không dùng để đánh giá con người như ngày xưa ông bà ta thường nói “sống lâu ra lão làng”, mà những đóng góp của họ trong cộng đồng mới đáng kể. Mỗi sinh mạng đều có giá trị riêng của họ, không cần thời gian để làm nên sự nghiệp, có người mới hai mươi, ba mươi đã cống hiến nhiều thứ cho xã hội, có người bảy mươi vẫn chưa làm gì cho cộng đồng nhưng có thể họ là một người cha hoặc người mẹ tốt trong gia đình.

Thời gian đã quan trọng như vậy mà bỏ chữ “gian”, để lấy chữ “thời” thì còn quan trọng hơn nữa. Nào là “kịp thời”, “lỡ thời” “gặp thời” “đúng thời,” “hợp thời” “hết thời”… nó nói lên thời điểm để người ta gặp dịp may hoặc phận rủi khi làm một việc gì. Ra làm ăn mà gặp thời thì lên như diều, con gái con trai không lấy được chồng được vợ dưới bốn mươi tuổi gọi là lỡ thời, thoát khỏi một tai nạn gọi là kịp thời, toàn những việc lớn trong đời đều cần đến chữ thời. Để chữ thời đi qua không nắm bắt được gọi là lỡ vận. Gần hai mươi năm trước, cô bạn cùng sở và tôi đều tìm nhà để mua, tôi có thể làm quyết định một mình nên sau hai tháng tìm kiếm tôi đã mua được nhà, còn cô ta có ông partner, ông này và cô mỗi người có một đứa con trai riêng mới vào tuổi teen, họ muốn mua nhà cho con họ có sân chơi bóng rổ và không gian rộng rãi để sinh hoạt cho gia đình bốn người. Người địa ốc dẫn họ đi xem cả chục cái nhà trong vòng hai năm, cái nào ông cũng chê, nào là sân sau hẹp, kiểu nhà xấu, địa điểm không tốt… và giá nhà càng lúc càng tăng vuợt khỏi số tiền của hai người có thể mua được, họ không ngờ giá nhà tăng quá nhanh chóng, họ ngồi chờ giá nhà xuống lại để mua nhưng điều ấy chưa xảy ra ở Toronto thì hai đứa con của họ bắt đầu lên đại học phải xa nhà. Con trai của ông trước khi đi xa đã cay đắng nói với ông rằng ba không phải mua nhà nữa vì ba không còn chơi bóng được và con trai của cô bạn thì chua chát bảo mẹ không phải mua nhà vì nhà rộng mẹ không còn sức để chùi. Thế là cả hai người đã lỡ vận, tìm đâu ra những năm tháng đầm ấm bên nhau cùng với con cái dưới một mái nhà. Cô bạn than với tôi chữ thời quá quí giá mà cô đã để lỡ.

Những lúc đi bộ thể dục trong công viên, tôi thường gặp một phụ nữ trẻ, tuổi cỡ bốn mươi hay mỉm cười với tôi. Cô mặc đồ thể dục và chạy chứ không đi tà tà như tôi. Vào một ngày đẹp trời của mùa thu năm ngoái, tôi đứng nhìn những chậu cây dưới giàn hoa, cô cũng vừa bước tới nghỉ mệt ở đó, cô vui vẻ làm quen bằng câu hỏi “Bà có muốn tôi chụp cho bà một tấm hình với mấy chậu hoa đó không?”, tôi rút phone đưa cho cô, click click… xong cô và tôi đều ngồi nghỉ chân ở hai đầu ghế đá, cô lấy phone ra nói chuyện với chồng một chút rồi tắt phone xoay qua tôi với nụ cười chưa tắt hẳn, cô ngồi hỏi han tâm sự với tôi, nét mặt cô vui tươi. Cô bảo cô may mắn gặp được người chồng tốt nên mới có thời gian để tập thể dục và tự chăm sóc mình. Cô làm công việc giảng dạy trong trường Đại học của thành phố, hồi mới ra trường cô kết hôn với một đồng nghiệp trong tám năm liền, nhiều lần cô muốn sinh con nhưng không được, cả hai đều cảm thấy cuộc sống hôn nhân lạnh nhạt và buồn tẻ vì họ đều bận rộn với nghề nghiệp nên đã thuận tình ly hôn và cô được giữ căn nhà chung. Cô thuê anh thợ mộc đến nhà sửa mấy cái kệ tủ, và đóng bàn ghế cho hợp trong nhà. Vài tuần sau hai người đã yêu nhau mặc dù cha mẹ cô chẳng hài lòng. Trong vòng năm năm cô đã sinh hạ được ba đứa con 5, 3, và 1 tuổi. Cô nói lúc ly hôn xong cô ta đã ba sáu và nghĩ là mình rất khó tìm được người thương. Vậy mà cô đã chớp ngay anh chàng carpenter tốt bụng và nhanh chóng có những đứa con với chàng. Chàng chịu làm house husband lo con cái và việc nhà để nàng có thì giờ theo đuổi nghề nghiệp của mình. Chàng đã làm tốt công tác dân vận lôi kéo hai bà mẹ đến giúp đỡ nuôi cháu. Thế là cô đã nắm bắt được chữ thời, đàn bà con gái có một thời để yêu, để thu hút người khác giới, chứ ba sáu rồi mà còn kén chọn thì lúc nào mới gặp được người yêu, dễ gì có ông nào chịu làm house husband, rồi cuộc sống hôn nhân lại trở về con đường cũ. Tôi nghe cô kể xong cười ha hả và nói lời chúc mừng ngay với cô bạn.

Thời gian cứ mãi trôi đi có bao giờ trở lại, vậy thì đừng hẹn đến ngày mai. Ngày mai sẽ có việc của ngày mai, gặp cảnh gặp người giúp được thì giúp, đừng chần chờ đến một cơ hội khác vì có thể cơ hội khác không bao giờ đến nữa, mà có đến thì không như hôm nay. Một lần tôi có dịp chuyện trò với một cô giáo ở Ottawa, cô kể hồi đó trước năm hai ngàn cô cùng chồng theo phái đoàn đi dự hội nghị ở VN, trong lúc một số người vào phòng họp thì một số người khác cùng cô ngồi chờ trên xe van đậu ở lề đường. Bỗng cô thấy một thương phế binh đi ngang qua, cô xuống xe tặng người TPB mười đô, ông TPB đi vào trong xóm khoe với những ông bạn TPB khác rồi họ rủ nhau ra xem người đẹp, đẹp cả mặt lẫn lòng. Cô lại bước xuống xe tặng mỗi người một tờ giấy bạc khác cho đến khi túi cô trống rỗng, mặc dù những người trên xe ngăn cản bảo cô không nên làm như vậy, muốn cho thì về nộp tiền cho hội từ thiện, họ sẽ chuyển đến sau. Cô nói lại: “Tôi đang động lòng với sự hy sinh và thiệt thòi của họ, tôi muốn tạo cho họ một ngày vui ngay hôm nay, trở về Mỹ tôi có thể bận rộn mà quên đi hoặc không tìm ra hội từ thiện nào; tôi lại không biết số tiền đến tay họ được bao nhiêu, họ nhận tiền trong tủi hờn hay trong một ngày đẹp trời vui vẻ như bây giờ, vậy xin mấy người đừng cản tôi.” Nghe vậy tôi biết cô là dân thứ thiệt, mặc dù mới biết cô lần đầu. Không dễ tỏ lòng biết ơn những người đã hy sinh cho lý tưởng tự do.

Trong cuộc sống nhiều khi người ta hơn thua nhau chỉ trong một chớp mắt. Nhìn các vận động viên tập luyện cực khổ như nhau, vậy mà khi thi đấu người này có thể hơn người kia một vài phần trăm của second lại được huân chương vàng để được mọi người nhớ mãi, thần tượng hóa họ, trả tiền cho họ để làm quảng cáo, còn những người khác thì bị lãng quên không còn ai biết đến. Chỉ một phần trăm của second là đã tạo sự khác biệt rất lớn trong đời người, anh giám khảo thời gian càng trở nên khắc nghiệt với những cái đồng hồ digital nhạy bén. Thời gian quá tinh vi. Mấy lực sĩ tuy không đạt thành tích nhưng tôi chắc họ sẽ có niềm vui riêng vì họ đã làm những điều họ thích.

Thời gian thường làm thay đổi lòng người, và làm phai nhạt ký ức. Có những mối tình khắn khít, đưa nhau ra những chỗ linh thiêng để thề thốt trọn đời bên nhau, vậy mà có ngày họ phải đưa nhau ra tòa xin xa nhau. Thời gian là thước đo lòng người, “Thức khuya mới biết đêm dài, ở lâu mới biết lòng người phải chăng.” Có khi hình ảnh của tôi hoàn toàn ra khỏi tâm trí của một người bạn cũ hoặc một người quen nào đó tình cờ gặp lại, tôi chẳng bao giờ hờn trách vì nhiều khi sức họ có hạn, memory đã đầy, muốn hay không cơ chế tự delete những data không cần thiết, không lập lại là tự nhiên. Tôi chỉ tiếc cho họ là đã quá tải cái trí nhớ của mình…

Cả mười mấy năm nay trong hộp thư của nhà tôi tuần nào cũng có vài cái thư của địa ốc dụ bán nhà, họ bảo nhà của tôi chỉ list lên ba ngày là bán ngay, tôi chẳng nghĩ tới chuyện bán nhà nên dụt hết vào thùng recycle và nghĩ là quảng cáo nói láo ăn tiền. Gần đây cô bạn đồng hương ở thành phố bên cạnh gọi tôi la lớn trong phone: “Trời ơi, nhà chị mà giá gấp đôi nhà em hả, chị có biết không?” Hai đứa con cô mới vào Đại học ở Toronto nên cô muốn mua thêm căn nhà nho nhỏ để con cô khỏi đi về mất thời gian, và ông địa ốc đã trả lời với cô như vậy. Căn nhà mới độc lập của cô rộng gấp ba lần căn nhà cũ kỹ hằng trăm năm về trước của tôi mà giá chỉ bằng một nửa, thì ra hồi đó nhiều người đã chán ở nhà cũ chật hẹp, sửa chữa hoài nên họ nhanh chóng bán rẻ mà tôi có thể mua được để đổi lấy căn nhà mới rộng rãi hơi xa một chút. Mấy năm sau họ thấy nhà mới lỏng lẻo không cây cối và đi lại tốn thời gian, xăng nhớt nên nhiều người trở lại mua nhà cũ sau khi đã được chủ mới tu sửa đẹp đẽ, và bây giờ thì giá đã tăng gấp bội. Những khu nhà xưa cho người ta cảm giác ấm cúng, gần gũi vì có bề dày của thời gian với những hàng cây xanh to lớn và những building cổ kính oai phong.

Ôi thời gian, chuyện thời gian dài vô tận như dòng thời gian chảy không ngừng, và nó không bao giờ quay ngược trở lại để chúng ta có cơ hội làm lại những lỗi lầm. Sống với những gì mình có được hôm nay, hạnh phúc hay đau khổ chỉ là những hương vị cay đắng ngọt bùi, hãy vững tâm bước theo dòng đời qua từng khoảnh khắc, tôi tự nhủ.

Nhiều khi chúng ta cũng phải biết mở to mắt để nắm bắt chữ thời cho đời lên hương. Sướng khổ gì chúng ta cũng phải xuyên suốt cuộc đời của mình cùng với dòng thời gian.

Lê Cẩm Tú