Joe Biden, Richard Nixon, Lyndon B. Johnson, Harry Truman. Tất cả họ đều từng là phó tổng thống trước khi vào Phòng Bầu Dục.

Những sự kiện lịch sử đó đã che khuất một thực tế chông gai mà bà Kamala Harris đang đối diện. Trong khi gần một nửa trong số 14 Tổng Thống Hoa Kỳ gần mấy chục năm lại đây vận động chuẩn bị vào Tòa Bạch Ốc rất khó khăn, chỉ có một phó tổng thống đương nhiệm George Bush (cha), được bầu làm tổng thống tháng 11 năm 1988 kể từ Phó Tổng Thống Martin Van Buren năm 1836. Theo biện chứng lịch sử thì 152 năm sau mới có lại.

Trong kỷ nguyên hiện đại, các phó tổng thống đã được lên làm tổng thống do Tổng Thống chết là Truman và Lyndon B. Johnson, do cả hai TT Nixon và PTT Agnew đều từ chức; Gerald Ford lúc đó chủ tịch Hạ Viện lên ngôi.

Nhưng gần như tất cả những người được tranh cử kế nhiệm tổng thống cùng nhiệm kỳ với họ như Barkley, Nixon, Hubert Humphrey và Al Gore đều không trúng cử. Ngoại trừ duy nhất là George Bush (cha) chiến thắng phần lớn thừa hưởng di sản của Ronald Reagan qua to1ớn để lại.

Thêm nữa, những gai6y phút cuối cùng trước khi đứng qua một bên, Joe Biden đã nhiều lần tuyên bố tiếp tục cuộc đua của mình, nên Kamala Harris thuộc hàng thứ hai trong danh sách Ứng Cử Viên của Đảng Dân Chủ. Đó là một điều bất lợi đối với bà Harris nói riêng Đảng Dân chủ nói chung, trong khi đảng này dường như đang âm thầm trên đà tập hợp ủng hộ bà Kamala Harris là ứng cử viên Tổng Thống năm 2024 – thì Biden lại tuyên bố sống còn.

Mặc dù không có lý do và bằng chứng chứng để giải thích một cách khoa học tại sao những người ở vị trí phó tổng thống thường ra ứng cử bị thất bại khi tổng thống hết nhiệm kỳ, chúng ta chỉ tìm ra được một mẫu số chung là vị Tổng Thống mà Phó Tổng Thống phục vụ không có ích gì cho chiến dịch tranh cử của họ.

Lầy một ví dụ,  PTT Barkley ứng cử kế nhiệm của Tổng Thống Truman vào năm 1952 là một trường hợp điển hình, Barkley ở tuổi 74, quá già để đảm nhận chức vụ tổng thống. TT Truman của ông Barkley cũng nghĩ như vậy, ở trong một “noter” năm 1952, TT Truman đã viết: “PTT Barkley không nhìn thấy ra mình, ông ấy đã già đi… Người bạn tốt của tôi, Barkley có thể sẽ chết sau ba tháng nữa nếu ông ấy kế thừa công việc của tôi!”.

Người làm Tổng Thống sau Truman ở Tòa Bạch Ốc là Dwight D. Eisenhower. Barkley ra ứng cử đã bị thất bại trước Eisenhower. Phó tướng Richard Nixon cũng vậy ngoài lý do Eisenhower không có di sản gì to lớn và một lý do năm 1960 khi Nixon được hỏi về một trong những ý tưởng chính của  mà ông đã áp dụng? Ông trả lời cộc lốc “Nếu bạn cho tôi một tuần, tôi có thể nghĩ ra một tuần. Tôi không nhớ” (thiếu vision). Chiến dịch tranh cử của John F. Kennedy đã cắt đoạn clip này thành một đề tài vận động tranh cử, câu Nixon trả lời đã đánh tan nỗ lực của Nixon cố gắng 8 năm kinh nghiệm làm phó tổng thống và bị thua Thượng Nghị Sĩ trẻ đảng Dân Chủ JFK.

Điều này cho ta kinh nghiệm sinh tử, nói hớ hên trước quần chúng là “tự đào lỗ chôn mình” như Biden vừa rồi và Nixon năm 1960.

Mọi phó tổng thống đều phát hiện ra rằng mặc dù chức vụ này trong những thập niên gần đây đã được chuyển đổi thành một vị trí mà quyền lực thực sự có thể được thực thi, nhưng số phận của họ vẫn bị vướng vào những tổng thống mà họ phục vụ. Việc tạo ra một bản sắc chính trị khác biệt cho mình khác với tổng thống đương nhiệm gần như không thể có lợi về mặt chính trị và rất nguy hiểm.

Humphrey và Gore nhận thấy vận may chính trị của họ gắn liền với những tổng thống mang những khuyết điểm? Thật ra họ phải đóng vai con người mang bản chất của phó tổng thống là đòi hỏi sự thận trọng và lòng trung thành, cùng với những đặc điểm khác.

Các phong trào phản chiến trong thời Johnson ở Việt Nam đã giúp đánh chìm Humphrey. Vụ bê bối tình dục liên quan đến Bill Clinton với một thực tập sinh Tòa Bạch Ốc là tình trạng khó xử cho chiến dịch tranh cử tổng thống của Gore đã buộc ông vào một vai trò không mong muốn là người bảo vệ tổng thống trong cuộc tranh cử của vào năm 1998, Gore đã tiến xa đến mức gọi Clinton là “người mà tôi tin rằng sẽ được sử sách coi là một trong những tổng thống vĩ đại nhất của chúng ta”. Năm 2000, vào ngày tuyên bố chính thức tranh cử, Gore vẫn trả lời về chuyện ngoại tình của Clinton trong một cuộc phỏng vấn trên truyền hình toàn quốc. Do đó, ông đã đưa ra quyết định giảm bớt vai trò của Clinton trong chiến dịch tranh cử của Gore.

Năm nay đến lượt Kamala Harris. Mặc dù các điều kiện xung quanh việc ứng cử viên mới lên muộn màng của Harris là không bình thường, nhưng bà ấy đang phải đối diện với những khuôn mẫu cũ kỹ. Tại đại hội của Đảng Cộng Hòa, bà bị coi là “nữ hoàng biên giới” của Biden – một điểm đặc biệt yếu đối với tổng thống Biden trong các cuộc thăm dò – và bà sẽ sớm bị ép buộc phải trả lời câu hỏi tế nhị về sức khỏe của Biden, nhất là sự nhạy bén về tinh thần và thể chất của ông Biden. Đó là một tình huống không thể thắng được đối với Kamala Harris, người sẽ buộc phải bảo vệ sức mạnh của tổng thống không chỉ vì nghĩa vụ và lòng trung thành mà còn vì sự cần thiết. Hơn thế nữa Joe Biden đang sừng sững còn là Tổng Thống nước Mỹ từ đây cho đền cuối năm.

Cơ chế căn bản của cái bẫy này chắc hẳn đã quen thuộc với các các cựu phó tổng thống. Việc thừa nhận tổng thống của mình bị hạ thấp bất kỳ cách nàođó sẽ làm suy yếu Tổng Thống đương nhiệm Joe Biden, nhưng phủ nhận bất kỳ sự suy giảm nào của Joe Biden đồng nghĩa với sư vấp ngã của Biden cộng thêm vào gia tài chính trị của bà Phó Tổng Thống.

Đối với bà Phó Tổng Thống Kamala Harris, Joe Biden đã thực hiện một việc quan trọng vào Chủ Nhật vừa rồi để giúp giới thiệu bà cho mọi người tín nhiệm Biden trước đây dễ dàng hơn chấp nhận ủng hộ Kamala Harris. “Quyết định đầu tiên của tôi với tư cách là ứng cử viên của đảng Dân Chủ vào năm 2020 là chọn Kamala Harris làm Phó Tổng thống” ông viết trên mạng xã hội X. “Và đó là quyết định đúng đắn nhất mà tôi đã đưa ra”.

Việc rút lui quá muộn trong cuộc đua của Biden,  chỉ còn 106 ngày nữa là đến ngày bầu cử – Sự giới thiệu của Biden có thể đã giúp Harris thoát khỏi tình trạng khó khăn mà Phó Tổng Thống Humphrey và Gore phải khổ sở trong nhiều tháng mới có được. Tuy nhiên, Đảng Cộng Hòa đang đặt cược vào điều đó và đã sẵn sàng tấn công cho dịp này: “Kamala đã biết gì về sức khỏe của Biden, và cô ấy biết điều đó khi nào?”

Lê Hoành Sơn

Texas Hoa Kỳ ngày 24/07/2024