Tài liệu đặc biệt: CỤ TRẦN TRỌNG KIM NHẬN ĐỊNH VỀ VIỆT MINH

Thủ bút Trần Trọng Kim
Thư gửi Hoàng Xuân Hãn năm 1947

Nguyễn Đức Toàn

Viện Nghiên cứu Hán Nôm

Trần Trọng Kim (1887-1953) là một nhà giáo, một nhà nghiên cứu văn học, sử học có tiếng trong giới trí thức nước ta thời cận đại. Ông đã để lại nhiều công trình nghiên cứu có giá trị, như Nho giáo, Việt Nam sử lược, có đóng góp cho tri thức và nghiên cứu lịch sử văn hóa nước nhà. Trong khi tiếp xúc với văn bản Nam quốc địa dư chí, tôi phát hiện ra bức thư này nằm giữa tờ bìa ngoài gấp đôi đã bị phết hồ dán kín lại, do thời gian lâu ngày lớp hồ khô đi, trong lúc kiểm tra văn bản bức thư vô tình rơi ra.

Được biết một số sách Hán Nôm có nguồn gốc từ thư viện riêng của gia đình GS. Hoàng Xuân Hãn. Bức thư này có lẽ đã đến tay cụ Hoàng và được cụ Hoàng dấu kín vào tờ bìa của cuốn Nam quốc địa dư chí, mà sau này được hiến tặng lại cho thư viện.

Đối chiếu với tập hồi ký Một cơn gió bụi của cụ Trần đã được xuất bản trong những năm 60, chúng tôi nhận định đây chính xác là bút tích và giọng văn của cụ Lệ thần – Trần Trọng Kim, vì những nhân vật trong thư nhắc đến đều là những gương mặt trí thức chính trị đương thời với cụ. Ngày tháng, sự kiện, giọng văn và tư tưởng trong bức thư hoàn toàn phù hợp với ngày tháng, sự kiện, giọng văn, tư tưởng của cụ Trần trong tập hồi ký đã nêu trên.

Chúng tôi xin được giới thiệu nội dung bức thư như một phần di cảo bút tích của một nhà giáo, một học giả uyên bác và đức hạnh, một nhà nghiên cứu Nho giáo tân học cuối cùng, sau hơn nửa thế kỷ nằm im lìm trong một tập sách cũ. Thấy rõ thêm mối quan hệ giữa hai gương mặt trí thức lớn của nước ta trong lịch sử cận đại. Bên cạnh đó, đặt ra vấn đề thận trọng và nghiêm túc trong công tác bảo quản các tư liệu Hán Nôm của chúng ta hiện nay.

Bức thư gồm 2 tờ viết 2 mặt.

Nội dung như sau :

Sài Gòn, ngày 8 tháng 5, năm 19471

Ông Hãn2,

Hôm ông Phan văn Giáo3 đưa cái thư của ông vào cho tôi, tôi không gặp ông ấy. Tôi xem thư của ông, nhất là đoạn viết bằng chữ nôm, tôi biết rõ sự tình và tôi đã phiên dịch ra quốc-ngữ, gửi sang để Ngài4 xem.

Gần đây tôi lại được thư khác của ông, do ông Giáo gửi lại cho tôi, đại khái cũng như thư trước. Cái tình thế nước ta bây giờ, tôi cũng hiểu đại khái như ông, cho nên trước khi tôi về, tôi đã dặn Ngài : Trừ khi có bằng-chứng chắc-chắn, thì ngài chớ nghe ai mà về. Sau khi tôi đã về đây rồi tôi lại viết thư ra nhắc lại lời dặn của tôi. Vậy sự ngài về chắc là không có.

Tôi sở dĩ về đây là vì Ngài và tôi ở bên ấy5, hoang-mang chẳng biết rõ gì cả, nhân có ông Cousseau6 do ông D’argenlieu7 sai sang gặp Ngài và tôi, nói Pháp sẵn lòng đổi thái-độ để cầu hoà-bình. Ngài thấy thế bảo tôi về tận nơi xem thái độ người Pháp có thật không, và nhân tiện xem ý tứ người Việt ta thế nào. Nếu làm được việc gì ích lợi cho nước và để cho dân đỡ khổ, thì ta cố làm cho trọn nghĩa-vụ của mình, nếu không thì lương-tâm ta cũng yên, vì đã cố hết sức mà không làmđược8.

Tôi về đây hôm 6 tháng hai tây9, không gặp ông D’argenlieu, vì ông ấy sắp về Pháp. Ông ấy cho người bảo tôi chờ ông ấy sang sẽ nói chuyện. Tôi có gặp mấy người có chủ nhiệm về việc chính trị, nói chuyện thì tử-tế lắm và đồng ý hết cả. Nhưng xét ra họ nói một đường, làm một nẻo, toàn là những việc mưu-mô lừa dối cả. Lúc đầu tôi có xin cho tôi dược gặp ông, ông Hiền10 và Khiêm11, họ hứa sẽ cho vào ngay, nhưng mãi chẳng thấy ai vào. Tôi biết ý [tr1] cũng không hỏi nữa.

Tôi xem việc người Pháp làm, không thấy gì là chân thực. Họ thấy tôi giữ cái thái-độ khảng khái không chịu để họ lợi dụng, họ phao ra rằng tôi nhu-nhược và đa nghi không làm được việc. Họ cho những người Nam thân tín của họ đến nói muốn gặp tôi, tôi từ chối không gặp ai cả. Cũng vì thế tôi không muốn gặp ông Giáo. Tôi có nói với người Pháp rằng : Tôi về đây, là tin ở lời hứa hẹn của ông Cousseau là đại biểu của Thượng xứ Pháp, nay công việc không xong, thì cho tôi trả ra để bảo cho Ngài biết. Họ nói : Việc ấy cố nhiên rồi, nhưng ông hãy thong-thả chờ ít lâu. Họ nói thế, nhưng tôi biết là họ không cho tôi ra với Ngài, và họ lại cho người khác nói chuyện với Ngài12.

Dù sao, tôi cũng không ân-hận vì việc tôi về đây. Có về đây mới biêt rõ sự thực. Biết rõ sự thực thì cái bụng tôi yên không áy náy như khi ở ngoài kia. Bây giờ tôi nhất định không làm gì cả. Nếu thời cục yên-ổn thì tôi về ngoài Bắc, néu không tì xoay xở ở tạm trong này, chờ khi khác sẽ liệu.

Còn về phương diện người mình, thì tôi thấy không có gì đáng vui. Phe nọ đảng kia lăng-nhăng chẳng đâu vào đâu cả. Ai cũng nói vì lòng ái-quốc, nhưng cái lòng ái-quốc của họ chỉ ở cửa miệng mà thôi, nhưng kỳ thực là vì địa-vị và quyền-lợi, thành ra tranh dành nhau, nghi-kỵ nhau rồi lăng-mã lẫn nhau.

Tôi về đây chỉ gặp Thảo13, Hoè14 và Sâm15. Tôi bảo Sâm nên tìm cách đoàn kết nhau thành khối, thì mới có thể đối phó với người ta được. Sâm cũng cho ý kiến ấy là phải. Song một độ thấy bẵng đi, không đến gặp tôi, rồi bất thình-lình xuất hiện ra Mặt trận quốc gia16, mà không cho tôi biết. Mãi mấy hôm nay mới đến nói rằng vì sự đi lại khó khăn, nên không kịp nói cho tôi biết việc ấy. Tôi bảo hắn rằng : Việc ông làm đó, là việc nên làm, nhưng trước hết phải xếp đặt cho chu-đáo, phải có đủ các cơ-quan tuyên truyền và bênh-vực việc làm của mình. Nhất là phải giao-thông với Mặt trận kháng chiến17, họ [tr2] có đồng ý, thì việc ông làm hoạ may mới có hiệu-quả. Nay việc chưa xếp đặt ra gì cả mà ông đã vội-vàng xướng xuất ra như thế, tôi e khó thành được. Hắn nói : Việc đã trót rồi, đã ném lao thì phải theo lao.

Tôi thấy tình thế có nhiều nỗi khó khăn quá, mà minh thì thân cô thế cô, không làm gì được, cho nên chỉ giữ cái dịa vị bàng-quan mà thôi, thật là:

身在南蕃無所預
心懐百憂復千慮
(Thân tại Nam phiên vô sở dự,
Tâm hoài bách ưu phục thiên lự.
= Thân ở cõi Nam không tham dự việc chính trị,

Lòng đã ôm trăm mối lo lắng lại thêm nghìn điều ưu lự)

Tôi vẫn biết việc chống với Pháp chỉ có V. M. mới làm nổi, nhưng vì chỉ tiếc họ quá thiên về chủ-nghĩa cọng-sản quá. Họ chỉ có một mục-đích là thi hành chủ nghĩa của họ, họ dùng đủ phương diện để đưa người ta vào cái tròng của họ. Sự hành-động của họ ở bên ta cũng như bọn cọng sản đã dùng ở bên Tàu và ở các nước khác, đều theo một lối đúng nhau như hệt. Họ không cần quốc-gia, không cần đạo-đức, nhưng có nhiều người tin ở nghĩa quốc-gia, thì họ lợi dụng cái nghĩa quốc-gia để đạt cái chủ-nghĩa của họ. Lừa dối xảo-quyệt đủ đường, cho nên người ta dễ mắc lừa lắm.

Nay V.M. đứng vào cái địa-vị chống Pháp, tất là có cái thanh-thế rất mạnh. Nếu họ biết đổi cái thái-độ hung tàn bạo ngược đi, và tìm cách thu dụng các đảng phái khác, để lập thành một khối, không khuynh hướng hẳn về Cọng sản, thì có cơ thành công được, nhưng bảo con chó sói trở nên con cừu, thì có thể được không? Dù sao, đối với viêc nước mình, V.M phải chịu cái tiếng 功之首罪之魁(Công chi thủ tội chi khôi = Công đứng đầu mà tội cũng đứng đầu). Đó là ý kiến riêng của tôi, còn các ông nghĩ thế nào tôi không biết.

Khi tôi ở Hương- cảng, ông Cousseau có cho tôi biết tin ông Oánh18 bị Tây giết, tôi thương ông Oánh quá, có làm bài tuyệt- cú gửi về, nhờ ông đem điếu ông ấy:

Khóc bạn Nguyễn Băng Hồ
Đất khách mơ – màng những thở – than,
Mảng tin bác bị lũ hung tàn.
Ngắn dài giọt lệ lòng thương bạn,
Căm giận quân thù đã tím gan.
Ông Oánh sinh thời là một người trung hậu ngay chính, ở đời này thật là ít có. Chẳng may vì duyên nghiệp mà phải cái nạn tai bay vạ gió. Thôi [tr3] thì cũng là một cách ông ấy trả nợ nước.

Tôi muôn nhờ ông một tí việc, khi tôi đi, tôi còn một bản đánh máy tập Vũ trụ đại quân19 gửi ông Oánh, nhờ ông thử hỏi nhà ông Oánh xem tập ấy có còn nữa không. Nếu còn, thì ông làm ơn giữ lấy cho tôi, kẻo công trình mất mấy năm trời mà mất đi, thì tiếc quá.

Nhờ ông nói với Khiêm, nhờ hắn đến qua chỗ nhà tôi ở Nhà Rượu20, xem có ai coi giữ cái nhà đã bị đốt21 đó không. Nếu có người coi, thì nhờ Khiêm thử vào trong nhà xem những sách vở có còn gì nữa, thì nhờ hắn nhặt đem về giữ lấy cho tôi. Còn cái nhà bên cạnh mà không hư hỏng lắm thì nhờ hắn xem có thể chữa sửa được không. Giá có thể chữa lại it nhiều rồi cho người ta tạm thuê để lấy tiền và cốt nhất là khi nào tôi có về được, mong còn có chỗ che sương che nắng.(Việc này không cần nữa, vì tôi đã gặp Khiêm ở đây rồi.)22

Ông có biết tin ông Bùi Kỷ23 bây giờ ở đâu không. Tôi về đây không có tin tức gì về đường nhà ông Bảng cả.

Nhà tôi và Chương24 đều có lời chúc ông bà được mạnh khoẻ. Tôi có lời thăm ông Hiền, Khiêm và Hoè và tất cả các bạn. Ông Hoè hôm ra Hà-nội có đến gặp tôi, nhưng vội quá, không viết được thư. Bây giờ ông Hoè ở đâu và làm gì?

Sau này ông có gửi thư cho tôi, nên để chờ khi nào có người chắc

chắn vào đây, đưa đến cho tôi thì hơn. Không nên gửi người không được chắc chắn.
Nay kính thư
Trần Trọng Kim [tr4]

Chú thích :

1. 8/5/1947 : ngày viết thư. Một cơn gió bụi có ghi việc Cao uỷ Pháp là Bollaert ra Bắc : “ngày 8/5 mấy hôm trước khi ông Bollaert ra Bắc, ông Didier Michel hẹn đến gặp tôi”. Bức thư có lẽ được cụ Trần nhờ Didier Michel gửi hộ.

2. Ông Hãn: Chỉ Hoàng Xuân Hãn, nguyên Bộ trưởng bộ giáo dục và Mỹ thuật của chính quyền Trần Trọng Kim trước Cách mạng tháng 8. Năm 1947 Hoàng Xuân Hãn còn đang ở Hà Nội.

3. Phan văn Giáo: Dược sĩ, chủ hiệu thuốc lớn ở Thanh Hoá, là nhà Tư sản nổi tiếng có tư tưởng thân Pháp. Bị bắt trong Cách mạng tháng 8, sau được thả ra. Sau năm 1945 tiến hành nhiều cuộc vận động để khôi phục chính thể quân chủ ở miền Nam.

4. Ngài : Chỉ vua Bảo Đại – Vĩnh Thuỵ, lúc này đã thoái vị. Sau được chính quyền cách mạng cử đi công cán Trung Quốc, thì ở lại không về và sang ở Hương Cảng. (Trần Trọng Kim; Phạm Khắc Hoè, sđd)

5. Bên ấy : Khi Cách mạng tháng 8 nổ ra thì Trần Trọng Kim đang ở Huế. Bảo Đại thoái vị, ông về ở làng Tại Lại Thế gần thôn Vĩ Dạ, đóng cửa đọc sách không ra ngoài. Đầu năm 1946 thì về Hà Nội, không tham gia việc gì nữa. Sau khi Bảo Đại đi sang Trung Quốc, rồi ở lại không về. Cuối tháng 5/1946, quân Tầu Tưởng rút dần về nước. Tháng 6/1946, Trần Trọng Kim theo một số người của Quốc Dân đảng sang Trung Quốc tìm bắt liên lạc với Bảo Đại, và gặp nhau ở Hương Cảng.

6. Cousseau : Quan cai trị, từng làm Công sứ ở nhiều tỉnh tại Bắc Kỳ, là người móc nối dàn xếp đưa Bảo Đại từ Hương Cảng về nước để thành lập chính phủ theo ý người Pháp. (Phạm Khắc Hoè. sđd)

7. D’argenlieu : Cao uỷ Pháp tại Đông Dương lúc bấy giờ. Năm 1947 thì về nước cho Bollaert sang thay. (sđd)

8. Trần Trọng Kim, sđd, tr166, 167…

9. hôm 6 tháng 2 tây : ngày Trần Trọng Kim về đến Sài Gòn. Một cơn gió bụi có ghi : “ngày 5 đến Sài Gòn, nhưng đến sáng mùng 6 mới lên bờ.”

10. ông Hiền : Luật sư Vũ Văn Hiền, từng tham gia Nội các của chính quyền Trần Trọng Kim, giữ chức Bộ trưởng bộ Tài chính. Bị quân Pháp bắt giữ sau ngày toàn quốc kháng chiến năm 1946 ở Hà Nội cùng với Phạm Khắc Hoè, Hoàng Xuân Hãn, Nguyễn Xuân Chữ, … sau được thả ra. (Phạm Khắc Hoè, sđd)

11. Khiêm : Có thể là Phạm Duy Khiêm, người cùng tham gia với Trần Trọng Kim soạn sách “Việt Nam văn phạm”.

12. Trần Trọng Kim lúc này đã không còn giá trị. Người Pháp muốn tách ông ra khỏi Bảo Đại để không thể gây ảnh hưởng, cản trở ý đồ thành lập một chính phủ theo ý muốn của người Pháp.

13. Thảo : Luật sư Trịnh Đình Thảo (1901-1986), luật sư toà Thượng thẩm Sài Gòn, là một luật sư rất có uy tín, thường đứng ra bảo vệ quyền lợi của nhân dân lao động cấp dưới, từng tham gia Nội các của chính quyền Trần Trọng Kim, giữ chức Bộ trưởng bộ Tư pháp, Phó chủ tịch hội đồng cố vấn chính phủ lâm thời miền Nam Việt Nam. Sau ra chiến khu tham gia thành lập Liên minh các lực lượng dân tộc dân chủ hoà bình Việt Nam, đi nhiều nước vận động chấm dứt chiến tranh tại Việt Nam, Uỷ viên trung ương mặt trận tổ quốc, Đại biểu quốc hội.

14. Hoè : Phạm Khắc Hoè, giữ chức Đổng chưởng lý văn phòng Ngự tiền của vua Bảo Đại. Sau này đi theo kháng chiến, bị Thực dân Pháp bắt đưa về miền Nam dụ dỗ quay trở lại phục vụ Bảo Đại không thành, phải thả ông ra ở Hà Nội, ông tìm cách trốn khỏi thành phố lên chiến khu, có viết tập hồi ký “Từ triều đình Huế đến chiến khu Việt Bắc”. Tập hồi ký này có nhắc đến việc ngày 16/4/1947, Phạm Khắc Hoè có đến chào từ biệt Trần Trọng Kim trước khi ra Hà Nội. Thư này viết sau khi Phạm Khắc Hoè đi Hà Nội gần một tháng (8/5/1947). (Phạm Khắc Hoè, sđd)

15. Sâm : Nguyễn Văn Sâm, Chủ tịch hội ký giả Nam Kỳ. Bị Thực dân Pháp an trí ở Sóc Trăng vì những hành động chống Pháp. Năm 1945, tham gia chính quyền Trần Trọng Kim, Hội viên hội đồng dự thảo Hiến pháp. Sau được phái đi làm Khâm sứ Nam Kỳ để tiếp thu Nam Kỳ được Nhật trao trả, chưa kịp thực hiện thì cách mạng tháng 8 bùng nổ. Là người tham gia thành lập Mặt trận quốc gia Việt Nam ở miền Nam, là thủ lĩnh đảng Việt Nam quốc dân độc lập, ông bị ám sát chết cuối năm 1947. (Nguyễn Quang Thắng, sđd)

16. Mặt trận quốc gia : Ngày 17-2-1947, Nguyễn Hải Thần, ông Nguyễn Tường Tam cùng một số nhân sĩ đã tiếp xúc với Bảo Đại và đã thành lập một Mặt Trận mệnh danh là Mặt Trận Quốc Gia nhóm tại Hương Cảng gồm: Việt Nam Cách Mạng Đồng Minh Hội, Việt Nam Quốc Dân Đảng, Dân Chủ Xã Hội Đảng, Việt Nam Quốc Gia Thanh Niên Đoàn có mục đích lợi dụng Bảo Đại để tranh thủ độc lập nhưng Bảo Đại cũng như các nhà thực dân khác không chịu được sự “khó tính” của Mặt trận này nên đã gạt khéo Mặt trận ra ngoài và sau này, Bảo Đại về lập chính phủ chỉ có nhân viên của các nhóm tư bản và của đế quốc cộng tác mà thôi. Với những thành phần “Nam kỳ quốc”và bọn tay chân của đế quốc, Pháp tạo ra các chiêu bài độc lập, tính đánh lừa dân chúng Việt Nam nhưng đã thất bại. Nguyễn Văn Sâm chắc cũng tham gia trong mặt trận này.

17. Mặt trận kháng chiến : Chỉ Mặt trận kháng chiến của nhân dân miền Nam (?)

18. ông Oánh : Tức Nguyễn Quang Oánh (1888-1946), anh ruột Nguyễn Văn Ngọc (hiệu Ôn Như). Làm Thanh tra các trường Sơ học, Hội viên hội đồng cải cách giáo dục của chính quyền Trần Trọng Kim, từng cùng Trần Trọng Kim và Bùi Kỷ biên soạn sách Tiểu học Việt Nam văn phạm giáo khoa thư. Toàn quốc kháng chiến, ông bị giặc Pháp ập vào nhà bắn chết ngày 22/12/1946. (Trần Văn Giáp, sđd); Nguyễn Băng Hồ : Chỉ tên hiệu của ông Nguyễn Quang Oánh là Băng Hồ.

19. Vũ trụ đại quan : Một trong các công trình nghiên cứu của Trần Trọng Kim. (Trần Văn Giáp, sđd)

20. Nhà Rượu : Trần Trọng Kim có nhà ở khu vực gần Nhà máy Rượu Hà Nội (phố Nguyễn Công Trứ). Tức là căn nhà 41 phố Hàng Chuối (Trần Trọng Kim, Một cơn gió bụi, Nxb.Vĩnh Sơn, S., 1969)

21. “Cái nhà của tôi ở phố nhà Rượu cũng bị quân tự vệ đốt cháy. Thành ra bao nhiêu sách vở của tôi, có lắm quyển rất cổ rất quý, tích trữ trong mấy chục năm, đều hoá ra tro tất cả. Tôi vẫn chưa hiểu vì lẽ gì mà họ đốt nhà tôi, hoặc là vì đốt nhà bên cạnh mà cháy lây sang, hoặc vì Việt Minh thấy tôi bỏ đi, họ giữ không được, họ cho lệnh đốt nhà cho bõ tức”. Trần Trọng Kim, sđd.

22. Tác giả tự đánh dấu, và ghi chú sang bên cạnh thư, nhắc việc này thôi vì đã nhờ được rồi.

23. Bùi Kỷ : Tức cụ Phó bảng Bùi Kỷ (1887-1960), Hội viên hội đồng cải cách giáo dục của chính quyền Trần Trọng Kim, cùng Trần Trọng Kim biên soạn nhiều tác phẩm : Truyện Thuý Kiều, Việt Nam văn phạm, Nho giáo. Chủ tịch Hội văn hoá kháng chiến liên khu 3, uỷ viên Hội Liên Việt liên khu, Chủ tịch hội hữu nghị Việt- Trung. (Trần Văn Giáp, sđd)

24. Chương : Luật sư Trần Văn Chương, từng tham gia Nội các của chính quyền Trần Trọng Kim, giữ chức Bộ trưởng bộ Ngoại giao. (Trần Trọng Kim; Phạm Khắc Hoè, sđd).

24. Chương: Tên người, lúc đầu tôi chỉ tra cứu được 1 người tên Chương là Luật sư Trần Văn Chương, từng tham gia Nội các của chính quyền Trần Trọng Kim, giữ chức Bộ trưởng bộ Ngoại giao. Đến hôm 9.2.2014, bài viết nhận được phản hồi từ bà Phạm Thị Lệ Hương, 1 Việt kiều Mỹ cung cấp thông tin sửa sai cho, tên Chương là tên con gái cụ Trần Trọng Kim, tức bà “Trần Thị Diệu Chương, vì trong thư Cụ Kim thường kêu các Cụ ngang tuổi là Ông… mà không nói tên trống không như thế này, vả lại Cụ viết “nhà tôi [tức là vợ của Cụ] và Chương đều có lời chúc ông bà…” thì chắc chắn phải là người trong gia đình Cụ. Con gái độc nhất của cụ tên là Trần Thị Diệu Chương, vẫn còn sống ở Pháp, năm nay cỡ 90 hay trên 90 tuổi 1 chút (ngang tuổi ông Bùi Diễm là con trai Cụ Bảng Bùi Kỷ là first cousin của bà Trần Diệu Chương, vì Cụ Bùi Kỷ là anh của Cụ bà Trần Trọng Kim).] Sở dĩ tôi dám quả quyết như thế này là vì tôi là người trong họ của Cụ bà Trần Trọng Kim, nên tôi đọc thư của Cụ Kim viết cho Cụ Hoàng Xuân Hãn tôi hiểu như thế. Tôi có hỏi thêm những người trong họ thì mấy nguời đó cũng nghĩ như tôi viết cho anh ở trên.” (trích thư phản hồi của bà Phạm). Tôi xin sửa lại chú thích này theo ý kiến phản hồi của bà Phạm và xin trân trọng cám ơn bà.

_____________
Thư mục tham khảo
1.Lệ thần – Trần Trọng Kim, Một cơn gió bụi, Nxb Vĩnh Sơn, S,. 1969
2. Phạm Khắc Hoè, Từ triều đình Huế đến chiến khu Việt Bắc, H,.1986
3. Nguyễn Quang Thắng, Từ điển nhân vật lịch sử Việt Nam. S,.1982
4. Trần Văn Giáp, Lược truyện các tác gia Hán Nôm II. H.,1987
5. La Sơn Yên Hồ – Hoàng Xuân Hãn. Nxb GD, H,. 1998 (2t)

Phụ lục ảnh nguyên bản:

Nguồn: Blog Yêu Hán Nôm

==============

Nhận xét của bạn đọc:

Nặc danh15:53 Ngày 30 tháng 08 năm 2013
Từ năm 1947. Một tư liệu quý. Sao mà vẫn thời sự quá!
Trả lời Xóa
BALY 16:32 Ngày 30 tháng 08 năm 2013
Một tư liệu quá quý,nó sẽ làm sáng tỏ nhiều điều mà những “ai” muốn bưng bít,tô vẽ lại lịch sử theo ý có lợi cho mình bị phanh phui rõ ràng.
Trả lời Xóa
CD Saigon16:49 Ngày 30 tháng 08 năm 2013
Rất mong những sách của học giả Trần Trọng Kim được trân trọng và tái bản .
Trả lời Xóa
Bùi Công Tự17:27 Ngày 30 tháng 08 năm 2013
Tôi mới đọc cuốn VIỆT NAM SỬ LƯỢC của Trần Trọng Kim do Nhà xuất bản tổng hợp tp HCM xuất bản năm 2000 .Trước đây có tìm đọc tiểu sử của cụ Trần nhưng tác phẩm của cụ thì chưa được dù cũng rất yêu nueowcs và tài năngbiết .Nay đọc bài này ,thấy được tấm lòng ưu tư của cụ với Đất nước ,tôi thật sự cảm động.Đặc biệt tôi khâm phục sự sáng suốt ,tỉnh táo về chính trị của cụ ,hơn hẳn lớp đàn em ,dù cũng rất yêu nước và tài năng ,như các vị Nguyễn Văn Huyên ,Tạ Quang Bửu ,Nguyễn Mạnh Tường …TK20 nước ta đã có nhiều nhân tài ,trong đó về sử học là Trần Trọng Kim .
Trả lời Xóa
Nặc danh18:12 Ngày 30 tháng 08 năm 2013
Cu Tran Trong Kim la 1 dai hoc gia cua nuoc ta.
Trả lời Xóa
Nặc danh18:12 Ngày 30 tháng 08 năm 2013
“Tôi vẫn biết việc chống với Pháp chỉ có V.M. mới làm nổi, nhưng vì chỉ tiếc họ quá thiên về chủ-nghĩa cọng-sản quá. Họ chỉ có một mục-đích là thi hành chủ nghĩa của họ, họ dùng đủ phương diện để đưa người ta vào cái chòng của họ. Sự hành-động của họ ở bên ta cũng như bọn cọng sản đã dùng ở bên Tàu và ở các nước khác, đều theo một lối đúng nhau như hệt. Họ không cần quốc-gia, không cần đạo-đức, nhưng có nhiều người tin ở nghĩa quốc-gia, thì họ lợi dụng cái nghĩa quốc-gia để đạt cái chủ-nghĩa của họ. Lừa dối xảo-quyệt đủ đường, cho nên người ta dễ mắc lừa lắm.
Nay V.M. đứng vào cái địa-vị chống Pháp, tất là có cái thanh-thế rất mạnh. Nếu họ biết đổi cái thái-độ hung tàn bạo ngược đi, và tìm cách thu dụng các đảng phái khác, để lập thành một khối, không khuynh hướng hẳn về Cọng sản, thì có cơ thành công được, nhưng bảo con chó sói trở nên con cừu, thì có thể được không? Dù sao, đối với viêc nước mình, V.M phải chịu cái tiếng 功之首罪之魁 (Công chi thủ tội chi khôi = Công đứng đầu mà tội cũng đứng đầu). Đó là ý kiến riêng của tôi, còn các ông nghĩ thế nào tôi không biết.”

Rõ ràng ngay từ thời cộng sản còn đang buổi hừng đông, vậy mà ông Trần Trọng Kim đã nhìn thấy bản chất lừa dối, xảo-quyệt đủ đường, cho nên người ta dễ mắc lừa lắm. Ông Trần Trọng Kim quả là đức độ hơn người và đã có những nhận xét vô cùng chính xác cái chủ nghĩa CS- quái thai của thế kỷ 20.
Trả lời Xóa
Nặc danh19:53 Ngày 30 tháng 08 năm 2013
Dù chỉ là một lá thư , với những nhận xét mang tính chất cá nhân , nhưng những gì mà học giả Trần Trọng Kim đã nói , và với những nhận xét của ông rất đáng để chúng ta quan tâm .

Tôi đặc biệt ngạc nhiên về những gì mà ông đã nhận xét và đánh giá về V M ở trong lá thư này , nó chứng tỏ một nhãn quan và kiến thức rất sâu rộng của ông .

Sẽ có một ngày không xa , các nhân vật và những sự kiện lịch sử trong quá khứ sẽ được gọi đúng tên và giá trị đích thực như vốn có của nó .

Để gió cuốn đi
Trả lời Xóa
Nặc danh22:09 Ngày 30 tháng 08 năm 2013
Tôi đã được đọc “Việt Nam sử lược” của học giả Trần Trọng Kim, có thể nói đây là cuốn lịch sử chính xác nhất, khách quan nhất của nước ta, nhưng đáng tiếc là nhà xuất bản TP HCM đã lược bỏ đi một số nội dung cho phù hợp với ý đảng.
Vì vậy tôi mong những ai có tâm huyết với lịch sử nước nhà, tôn trọng sự thật, hiểu được tiêu chuẩn sơ đẳng và tối thượng của lịch sử, thì hãy cho tái bản bản gốc của ông Trần Trọng Kim để hậu thế được biết.
Cảm ơn TS Nguyễn Xuân Diện đã cho đăng một tư liệu lịch sử quý giá của học giả Trần Trọng Kim.
Trả lời Xóa
Hoàng Long22:14 Ngày 30 tháng 08 năm 2013
Đúng là một bức thư quý giá!
Trả lời Xóa
Nặc danh23:59 Ngày 30 tháng 08 năm 2013
Có thể gói gọn về Trần Trọng Kim như sau: một học giả uyên bác, một nhà yêu nước, nhưng không thể là một nhà chính trị thành công. Vì lẽ nhà chính trị đó phải là: bịp bợm, thủ đoạn và tàn bạo thì mới làm được. 🙂
Trả lờiXóa
Trả lời
1. Nặc danh05:51 Ngày 31 tháng 08 năm 2013
  “Vì lẽ nhà chính trị đó phải là: bịp bợm, thủ đoạn và tàn bạo thì mới làm được. :-)” Nhận xét của bạn nặc danh 23:59 là chưa chính xác, bởi nó chỉ đúng đối với những nhà chính trị CS mà thôi, thử hỏi Nguyễn Trãi, Trần Hưng Đạo, tổng thống Mỹ, Pháp, Hàn Quốc, Nhật Bản v.v… có phải là những nhà chính trị thành công không và họ có bịp bợm, thủ đoạn và tàn bạo không thì bạn sẽ phải xem lại nhận xét của mình.
  Xóa
  
  Trả lời
Lộ bản chất xấu ngay từ đầu05:20 Ngày 31 tháng 08 năm 2013
Lịch sử rất công bằng, lịch sử sẽ đánh giá đúng và trả lại giá trị đích thực cho những cá nhân, từng sự kiện đã qua trong quá khứ.
Tuy nhiên, cần phải ghi nhận rằng, không thể tự nhiên, ngẫu nhiên mà lịch sử sẽ dễ dàng “trả lại cái này”, hay “đánh giá lại cái kia” … nếu không có những con người tuy thầm lặng, nhưng nặng lòng với lịch sử, với đất nước mà đã dày công lưu trữ, bảo vệ các tư liệu quý giá trong những hoàn cảnh ngặt nghèo, nguy hiểm. Nhờ có các nguồn tư liệu quý giá ấy mà tất thảy các sự việc dù vẫn đang u u minh minh, sẽ lần lượt được lôi ra ánh sáng.
Cá nhân tôi xin chân thành biết ơn những bậc trí giả, ái quốc đã chung tay trong việc bảo vệ, gìn giữ cũng như công bố các tài liệu quan trọng như thế này ! Mong rằng các vị bảo trọng, an toàn trong một chế độ nguy hiểm bậc nhất thế giới này ! Xin cảm ơn Tiến Sĩ Nguyễn Xuân Diện, mong Tiến Sĩ bình an !
Trả lờiXóa
Trả lời
1. Ba Cầu Muối, Saigon09:44 Ngày 01 tháng 09 năm 2013
  Đọc cuốn ” Một cơn gió bụi ” còn nhiều chuyện hay hơn .
  Xóa
2. Nặc danh02:37 Ngày 04 tháng 09 năm 2013
  Đọc bức thư này mới hiểu được lịch sử Việt Nam, cảm ơn những người đã giữ lại được những tài liệu vô giá này. Thật tiếc, 1975 vì hoàn cảnh bị “đánh tư sản” nhiều gia đinh phải mà phải đốt hết sách vở quý giá.
  Xóa
  
  Trả lời
The Bell10:06 Ngày 31 tháng 08 năm 2013
Hay quá !
Cụ Kim quả là một kẻ sĩ thông thái tinh lược nhưng còn thiếu mưu lược nên đã bị người ta cướp mất chức và đốt mất nhà. Cụ cũng vì quá đạo đức nên không thể ” bạo lực cách mạng” được . Đúng là chỉ có V.M ( dám) làm được điều này.
Lịch sử sẽ vinh danh công trạng của cụ
Trả lời Xóa
Nặc danh10:48 Ngày 31 tháng 08 năm 2013
Trần Trọng Kim là một nhà trí thức chân chính,nhưng ai đã sát hại ông ta?
Trả lờiXóa
Trả lời
1. Nặc danh12:02 Ngày 01 tháng 09 năm 2013
  Khi bạn đặt câu hỏi ra, bạn cũng đã biết rỏ là ai rồi.
  Xóa
2. Nặc danh11:28 Ngày 02 tháng 09 năm 2013
  Ông Trần Trọng Kim mất tại Sài Gòn, thọ 71 tuổi, ông mất do tuổi cao sức yếu chứ không phải bị sát hại.
  Xóa
  
  Trả lời
Nguyễn Hiếu 12:25 Ngày 31 tháng 08 năm 2013
Người Nghệ Tĩnh gọi Cộng là Cọng thưa tác giả
Trả lời Xóa
Lê Tri Điền16:20 Ngày 31 tháng 08 năm 2013
Tôi đã đọc một cơn gió bụi của ông từ lâu, cái tâm của ông với quốc gia, dân tộc thật cảm động vô cùng. Một con người tài giỏi, tâm đức như ông đã không gặp thời…Xin thứ lỗi cho tôi đã có lúc nghĩ về ông như những gì mà người ta vẫn xuyên tạc lâu nay…Nhân dân sẽ luôn nhớ đến ông như một người con trung hiếu, một nhân tài của đất Việt…
Trả lời Xóa
HOANGGIAP TON16:49 Ngày 31 tháng 08 năm 2013
Lúc còn là học sinh tôi được rao giảng không tốt về chính phủ Trần Trọng Kim. Sau này lớn lên vô tình được đọc Việt Nam Sử Lược của cụ (thời đó cuốn này chưa cho in ở Bắc VN đâu) tôi có suy nghĩ khác hẳn vì thấy cụ đúng là một trí thức lớn, rất lớn. Cụ có những nhận xét đúng mực về dân tộc VN mình. Nay đọc lá thư này càng được hiểu cụ hơn. Đúng là một bậc trí tuệ sáng suốt, thấy rất sớm, nhìn rất đúng về hoàn cảnh và tương lai phiá trước của đất nước. Tiếc thay “Trời chẳng chiều người”, nên cũng là một mất mát chung mà đám hậu thế chúng ta gánh chịu.
Lịch sử sau này sẽ đánh giá và ghi nhận lại. Việt Nam còn, tên tuổi cụ còn tồn tại với non sông.
Trả lờiXóa
Trả lời
1. Nặc danh02:59 Ngày 04 tháng 09 năm 2013
  Nếu ngày xưa biết theo lời cụ Kim thì đất nước đâu đau thương hơn nữa thế kỷ qua ? ngày nay cũng thế, bỏ ngoài tai, làm càng, để rồi hậu thế 50 năm về sau gánh hậu quả đau thương như hôm nay thế hệ mình phải gánh.
  Xóa
  
  Trả lời
Nặc danh18:57 Ngày 31 tháng 08 năm 2013
Thực sự khâm phục Cụ TTK đã có cái nhìn rất sắc sảo và chính xác về bản chất của chủ nghĩa cọng sản:đó là sự dối lừa,nham hiểm,tàn bạo.Nó lý giải vì sao bao nhiêu người đã bị bắn giết,tù đày,bạc đãi mặc dầu đã có những đóng góp lớn lao về trí lực vật chất cho cách mạng.
Trả lời Xóa
Hà Tĩnh quê choa21:24 Ngày 31 tháng 08 năm 2013
Rôi đây lịch sử và Nhân dân sẽ minh oan cho Ông
Trả lời Xóa
Nặc danh21:25 Ngày 31 tháng 08 năm 2013
Môt tài liệu quý như thế này mà báo chí ko đăng thật đáng tiếc!
Trả lời Xóa
Yêu nước, thương dân trên hết23:17 Ngày 31 tháng 08 năm 2013
Chỉ cần đến khi trên mảnh đất Việt khổ đau này không còn sự độc tài của Đảng cộng sản nữa, chỉ cần đến khi có nhiều chính đảng khác cùng tồn tại, đối trọng, cạnh tranh công bằng với những người cộng sản, thì khi đó các tiếng nói của tự do, dân chủ sẽ được thể hiện. Các bậc trí giả, vĩ nhân đất Việt, cho dù mang hệ tư tưởng nào, miễn là có lòng yêu nước, thương dân, khi đó nhất định sẽ được lịch sử ghi nhận công trạng, cụ Trần Trọng Kim nhất định sẽ có ngày được lịch sử Việt Nam vinh danh.
Trả lời Xóa
con rồng Việt Nam21:43 Ngày 01 tháng 09 năm 2013
Hiện nay hàng triệu người Việt Nam nghe cái tên Trần Trọng Kim vẫn nghĩ đó là một tên phản động, bù nhìn, tay sai phát xít Nhật. Chính phủ Trần Trọng Kim luôn được sách báo gọi xách mé như thể đó là một chính phủ ác ôn có nợ máu với nhân dân.
Trả lờiXóa
Trả lời
1. Dao Lam06:22 Ngày 02 tháng 09 năm 2013
  Người miền Nam vẫn quí trọng và mang ơn cụ TTK. Sách vở của cụ vẫn được trân trọng và tái bản nhiều lần . Trong khi ở miền Bắc, guồng máy tuyên truyền của Đ muốn triệt tiêu tên tuổi của cụ, chụp cho cụ những cái mũ ác ôn , thân Nhật . Phải nói rằng những người VN thế hệ sau cụ đều phải biết ơn cụ . Những người đã từng học chữ Quốc Ngữ, ai lại biết bộ VN GKT từ lớp đồng ấu . Ai lại không biết những câu chuyện rất ý nhị , bổ ích và đấy tính giáo dục . Ở miền Nam , học sinh Trung học đều có trong tay cuốn VNSL. Từ khi có cuốn VNSL của cụ TTK, kiến thức về sử VN của học sinh miền Nam tăng lên rất nhiều . Các SGK sử miền Nam đều dựạ vào VNSL để soạn chương trình từ tiểu học đến hết lớp PT . Còn những sách về Nho giáo của cụ các SVĐH Văn Khoa ai cũng phải có . Đặc biệt cụ không làm chính trị, chỉ sau sau cuộc đảo chính của Nhật 9/3/1945, HĐ Bảo Đạo vì quí trọng và nghe danh cụ đã lâu nên mời cụ ra lập Chính Phủ . Một con người viết lịch sử, yêu tổ quốc như cụ TTK không lẽ lại đem thân làm tay sai cho quân phiệt Nhật ? Rồi sẽ tới lúc lịch sử phê phán lại con người và sự nghiệp của cụ TTK để trả lại cho cụ những gì thực là của cụ.
  Xóa
  
  Trả lời
Nặc danh10:26 Ngày 02 tháng 09 năm 2013
Tôi kính trọng tầm trí tuệ của cụ Trần khi Cụ đưa ra dự đoán “Cộng sản có công đầu và tội đầu”. Tại thời điểm ấy, những nhận xét của cụ Trần về CS chính xác đến khó tin và trường tồn. Cụ hơn hẳn và khác hẳn cánh Giáo sư ‘bảo vệ đảng’ đương thời.
Trả lời Xóa
Bôn Ba11:08 Ngày 02 tháng 09 năm 2013
Lịch sử rất Công bằng, Sự thật trước sau vẫn là sự thật!
Trả lời Xóa
Nặc danh12:58 Ngày 02 tháng 09 năm 2013
Một lá thư để quên gần 60 năm! Thật đúng là bút tích
Trả lời Xóa
abc13:00 Ngày 02 tháng 09 năm 2013
Tại sao Lịch sử Nhà Trường gọi cụ là chính quyền ‘bù nhìn’….?
Trả lời Xóa
Nặc danh16:32 Ngày 02 tháng 09 năm 2013
Chú thích 24. Chương : Luật sư Trần Văn Chương.

Tôi muốn biết có phải là thân phụ của bà Trần thị lệ Xuân, phu nhân của ông Ngô đình Nhu em ruột của cựu Tổng Thống miền Nam Ngô đình Diệm không ạ?
Trả lời Xóa
Trả lời
1. Nặc danh16:41 Ngày 02 tháng 09 năm 2013
  Thưa đúng như vậy,bác ND.ạ !
  Xóa
2. Nặc danh03:14 Ngày 04 tháng 09 năm 2013
  Bây giờ mới biết bà Trần thị lệ Xuân,phu nhân của ông Ngô đình Nhu em ruột của cựu Tổng Thống miền Nam Ngô đình Diệm. Sàigòn năm xưa lấy ngày 1 tháng 11 (1963) làm ngày cách mạng, điều này thât bất công cho ông Diệm, Nhu và bà Xuân. Bà xuân là con cụ Kim, thì tôi không nghĩ bà Xuân là người “xấu”, lịch sử nên xét lại thời gian này.
  
  Tiện đây là bài vè, ai đó đã đặt ra trước khi lật đỗ ông Diệm:
  
  “nghe vẽ nghe ve
  nghe vè Nhu Diệm
  chín năm chấp chánh
  xây dựng họ Ngô
  học sinh nhàu vô
  phá tan nhà báo
  sài gòn nói láu,
  bợ đít bà Nhu
  …
  lấm chuyện có bà Lệ Thu
  Tưng bừng có nàng Lệ Thủy
  Chừng nào cây trúc lộn đầu
  thì anh em Nhu Diệm đi chầu Diêm Dương”
  
  Ai đã ác tâm đặt ra bài này ?
  
  Xóa
3. Nặc danh07:38 Ngày 04 tháng 09 năm 2013
  Sửa sai câu sau:
  
  lắm chuyện có nàng Lệ Xuân,
  tưng bừng có nàng lệ Thủy.
  
  Bài vè này được đặt ra để chuẩn bị lật ông Diệm. Trong câu “chừng nào cây trúc lộn đầu” , phe đảo chánh đã cố tình làm đồng tiền cắc VNCH thời bấy giờ in hình cây trúc ngược đầu với hình ông Diệm, như điềm báo trước.
  Xóa
4. Nặc danh06:26 Ngày 05 tháng 09 năm 2013
  Bác ND.3:14 ơi ! Bác lầm rồi.Bà Lệ Xuân là con của
  cụ Trần Văn Chương (bộ trưởng chính phủ TTKim),chứ
  không phải con của cụ TTKim.
  Việc con của cụ Kim hay của ai đó là ‘người xấu’ hay
  không thì phải xét chính kẻ đó,chứ đừng xét lý lịch
  như CS.mà oan cho người ta,bác ạ !
  Xóa
  
  Trả lời
Nặc danh08:53 Ngày 20 tháng 08 năm 2014
Dưới bức ảnh ghi ông Kim sinh 1883 – mất 1953 nhưng ở bài viết thì ghi 1887 – 1953. Vậy năm sinh nào là đúng ?
Trả lời Xóa
Nặc danh11:10 Ngày 20 tháng 08 năm 2015
Xin cảm ơn TS Nguyễn Xuân Diện đã cho đăng tải tài liệu quý giá nầy. Ông Trần Trọng Kim mới đích thực là người yêu nước và là một nhà viết sử chân chính , đáng kính phục.
Trả lời Xóa
Nặc danh11:38 Ngày 20 tháng 08 năm 2015
Trước đây, Tễu đã bài này rồi. Nhưng hôm nay có rất nhiều còm tâm huyết. Điều này chứng tỏ truyền thông ở VN ngày càng “lợi hại”…
Sói sống lâu, sói đã già và sói rất tham ăn nên trong mình đã mang nhiều chứng bệnh nan y. Chỉ cần một thời gian nữa là sói tự chết thôi
Trả lời Xóa
Nặc danh11:54 Ngày 20 tháng 08 năm 2015
Việt Minh: “Họ không cần quốc-gia, không cần đạo-đức, nhưng có nhiều người tin ở nghĩa quốc-gia, thì họ lợi dụng cái nghĩa quốc-gia để đạt cái chủ-nghĩa của họ. Lừa dối xảo-quyệt đủ đường, cho nên người ta dễ mắc lừa lắm”(TTK).
Nhãn quan chính trị của cụ quá sáng suốt khi nhận định về CS. Cả dân tộc VN mấy nghìn năm văn hiến, có bề dầy lịch sử hào hùng về dựng nước và giữ nước đã bị mắc lừa một nhóm người. Cho đến bây giờ họ cũng không hề thay đổi bản chất. Nông dân và công nhân là lực lượng hy sinh xương máu giành chính quyền và giữ chính quyền cho họ giờ đây lại là đối tượng bị bóc lột thậm tệ nhất. 3 triệu đảng viên CSVN đang mạo danh Quốc gia, Dân tộc để nắm quyền sinh, quyền sát 87 triệu dân . Họ coi quyền lợi của họ trên hết cả Quốc gia, Dân tộc. Chỉ tiếc rằng những người bị phản bội nhất hiện nay là Nông dân và Công nhân vẫn chưa nhận ra chân tướng của CS.
Nhờ bác Tễu mà hiểu cụ Trần Trọng Kim hơn qua trang này.
Trả lời Xóa
Nặc danh14:09 Ngày 20 tháng 08 năm 2015
Ông Trần Trọng Kim quả là một đại học giả trí tuệ hơn người , vì cho đến gần đây bản chất của CS mới được nhiều người biết đến. Có nhiều cách để dựng nước thành công , nhưng cs đã chọn bạo lực và lừa dối làm chủ yếu để giành CQ thì cũng dễ hiểu : nó tập hợp chủ yếu những tay vô học , vô lương tâm làm thủ lĩnh . Cũng có một số lãnh đạo là trí thức nhưng đã bị làm cho nhu nhược hoặc là mê muội đến mức không dám phê phán bản chất của cs (VNG, HCM… chẳng hạn-Trần Đĩnh đã bực mình thốt lên như thế trong hồi ký Đèn cù của ông). Tuy nhiên , như ai cũng biết (và việc gì cũng thế), lừa dối và bạo lực chỉ mau chóng giành được CQ thôi , nhưng để giữ được , xây dựng được, phát triển được CQ bền vững mãi mãi thì nhất quyết không thể được. Sở dĩ cs giữ được CQ từ 1945 đến nay là bởi liên miên có chiến tranh , nên dân ta không đủ điều kiện để hiểu biết về cs. Vì thế giờ họ vẫn giữ nguyên cách cai trị dân bằng bạo lực và lừa đảo nên việc phát triển xây dựng CQ sẽ rất khó khăn . Tất cả những cái mà ta nhìn thấy đang biểu thị hàng ngày (cầu đường , nhà cửa , xe cộ, TV điện thoại, mấy tính…) chỉ là tiền vay của thế giới . Rồi đến hạn cũng phải è lưng ra trả , mà ai phải è lưng ? Chính nhân dân lao động , chứ không phải các quan chức cs .
Trả lời Xóa
Nặc danh14:31 Ngày 20 tháng 08 năm 2015
Nếu đọc ” Một cơn gió bụi” hồi ký của cụ Trần Trọng Kim sẽ biết được sự thực của năm 1945 thế nào, khác hẳn sách báo cộng sản, ông có tả: tại các hòm bỏ phiếu có du kích đứng canh, người đứng bỏ phiếu sợ chết khiêp. Theo Việt Minh thì không sao, không theo hôm sau mất tích, cộng sản giết người như ngóe. Chính phủ của cụ Trần Trọng Kim còn, thì đất nước sẽ theo một hướng khác, rất tiếc cụ là một người yêu nước, một trí thức lớn, có nhân cách, rất tiếc cụ không phải là một nhà chính trị, khi Nhật đề nghị với cụ là tiêu diệt cộng sản lúc đó chỉ có khoảng 5000 người, cần một đêm là dọn sạch cụ không đồng ý, nên con cháu bây giờ mới khổ. Qua bức thư này, lại thấy là cụ rất hiểu cộng sản, nhưng cụ không hợp tác với Nhật để diệt cộng sản, bởi cụ cho rằng người trong nước dù có như thế nào cũng hơn người nước khác, còn cộng sản lại coi nước ngoài là bạn vàng còn nhân dân không theo cộng sản là thế lực thù định, tiếc cho cụ, tiếc cho nhân dân