Từ xa xưa hẻm là hình ảnh chốn Bùn lầy nước đọng của những mảnh đời lầm than trong Bước đường cùng, bức tranh phủ đầy những mảng màu nâu, tối buồn bã đã được các nhà văn thời Tự lực Văn đoàn tả thực vào những năm 30-40 thế kỷ trước.
Ngõ hẹp, xóm nghèo không chỉ là bóng hình của ký ức, hoài niệm khó quên mà còn gợi nhiều cảm xúc trong sáng tác văn chương, nghệ thuật. Con hẻm của thi sĩ Vũ Hoàng Chương (1943) buồn “hiu hiu” và câu thơ cuối đã lưu truyền trong dân gian như lời than thở của bi quan, yếm thế:
Mưa lùa gian gác xép.
Lá rơi đầy ngõ hẹp.
Đời hiu hiu xế tà…
Đời tàn trong ngõ hẹp.
Ngõ của nhà thơ Cung Trầm Tưởng (1959) cũng buồn dù trong một đêm hẹn hò:
Em có nghe mơ hồ.
Bước ai thao thức.
Gõ nhịp hẹn hò.
In dài ngõ cụt…
Nhạc sĩ Phạm Duy đã phổ bài thơ Tương Phản này thành ca khúc Bên Ni Bên Nớ nổi tiếng.
*
Hẻm Sài Gòn chỉ hai mùa mưa nắng nhưng vẫn có đủ chuyện bốn mùa. Là lối đi nhỏ nhất trong hệ thống đường sá đô thị nhưng hẻm lại chất chứa trong nó đầy ắp những hỉ, nộ, ái, ố cùng lẽ vô thường cõi nhân gian. Chuyện xóm là chuyện hẻm. Hẻm biết nhiều chuyện hơn cư dân xóm vì họ thường trò chuyện, gặp nhau ngoài ngõ. Hẻm không rộng nên người trong hẻm gần gũi, thân tình. Đi vào hẻm là đi vào không gian Việt mà lại rất riêng Sài Gòn: cảnh huyên náo, tấp nập đan xen nhiều quãng lặng.
Sài Gòn đi qua quá nhiều biến động mà người trong hẻm luôn là nhân chứng cận kề nên những quãng lặng kia như người láng giềng ngồi bên nhau nhìn hôm nay mà nghĩ chuyện hôm qua, chuyện ngày mai…
Hẻm thức dậy rất sớm, rầm rì cuộc mưu sinh, chuyện hàng xóm, thế thái nhân tình… đến quá nửa đêm, lúc tiếng rao hàng dạo không còn hẻm mới chập chờn vào giấc ngủ.
Lầy lội qua muôn lối quanh
Gập ghềnh đường đê tối tăm
Ngập ngừng dừng bên mái tranh
nghe trẻ thơ thức giấc bùi ngùi…
Thời ấy phần lớn các xóm lao động ngay trong nội ô Sài Gòn chưa có điện. Nếu có cũng là năm, bảy gia đình câu chung một đồng hồ như nhạc sĩ Phạm Đình Chương viết trong bài “Xóm Đêm”:
Đường về canh thâu.
Đêm khuya ngõ sâu như không màu.
Hắt hiu vàng ánh điện câu…
Nhạc sĩ Huỳnh Anh viết nhạc cho phim Loan Mắt Nhung cũng đưa vào “Đèn khuya hiu hắt ánh điện câu”.
Loan Mắt Nhung- Sáng tác: Huỳnh Anh- Trình bày: Elvis Phương
Có người ca sĩ khóc đời quạnh hiu. (Kiếp Cầm Ca – Huỳnh Anh)
Đêm đêm qua ngõ vắng.
Đường khuya em một bóng (Biết Nói Gì Đây – Huỳnh Anh).
Những đêm khuya có anh đưa em về xóm nhỏ.
Xa lìa ánh đèn, có anh đưa em về bến mơ… (Tình Đời – Minh Kỳ).
Yêu lứa đôi nghèo.
Đội mưa mà đi. (Giã Từ Đêm Mưa – Văn Phụng)
Mưa cho phố nhỏ càng buồn hơn… (Lạnh Trọn Đêm Mưa – Huỳnh Anh)
Đường ngoài kia không xôn xao, không đẹp vì đèn màu… (Mưa Đêm Ngoại Ô – Đỗ Kim Bảng)
Muốn ghé vào thăm sợ ba má em buồn lòng… (Nói Với Người Tình – Thăng Long/Trúc Sơn)
Chân bước ngập ngừng đầy vơi nỗi niềm… (Qua Ngõ Nhà Em – Vinh Sử)
Nhà anh đầu xóm nhà em cuối đường
Ngày ra vào hai đứa gặp nhau
Trước lạ sau rồi cũng quen
Quen trong ánh mắt nhưng không dám chào… (Ngõ Hẻm Gặp Nhau – Thanh Phương)
Thanh Tuyền – Ngõ Hẻm Gặp Nhau
https://phailentieng.blogspot.com/2019/08/hem-nho-sai-gon-qua-nhung-bai-hat-noi.html?fbclid=IwAR3nAMtY39DtbgWgttQU64897GXOAvXzzTFKHN0J4-aMjY0F0JTAzR_g7XI